سوسک سرشاخه خوار پسته، تله‌گذاری و تغذیه صحیح، موثرتر از سم پاشی تنها
خشک شدن ناگهانی سرشاخه‌ها و جوانه‌های درختان پسته، به خصوص در فصل بهار، یکی از نگرانی‌های جدی باغداران است. این عارضه که اغلب با ریزش گردی شبیه خاک اره همراه است، نشانه حضور یک آفت فرصت طلب و مخرب است :سوسک سرشاخه‌خوار پسته. بسیاری از کشاورزان با مشاهده این خسارت، بلافاصله به سراغ سمپاشیهای پرهزینه می‌روند، اما اغلب نتیجه دلخواه را نمی‌گیرند و هر سال با همین مشکل مواجه می‌شوند. پرسش اصلی اینجاست: چگونه می‌توانم بدون سمپاشیهای پرهزینه و مکرر، خسارت سوسک سرشاخه‌خوار را به طور مؤثر کنترل کنم؟
پاسخ در یک کلمه خلاصه می‌شود: «پیشگیری». این آفت یک شکارچی فرصت طلب است که درختان ضعیف را هدف قرار می‌دهد. با درک زیست شناسی این حشره و به کارگیری روشهای هوشمندانه زراعی و مکانیکی، می‌توان جمعیت آن را به طور چشمگیری کنترل کرد و سمپاشی را تنها به عنوان آخرین راه حل در نظر گرفت.
شناخت دشمن: سوسک سرشاخه‌خوار پسته چیست؟
برای مبارزه مؤثر، ابتدا باید دشمن را به خوبی شناخت. سوسک سرشاخه‌خوار پسته با نام علمی Hylesinus vestitus یا Chaetoptelius vestitus، آفتی است که هم حشرات کامل و هم لاروهای آن به بخشهای مختلف درخت آسیب می‌زنند.
زیست‌شناسی و چرخه زندگی آفت
این سوسک تنها یک نسل در سال دارد و شناخت چرخه زندگی آن، کلید کنترل غیرشیمیایی است:
- زمستان گذرانی :آفت، زمستان را به صورت لارو در زیر پوست شاخه‌های ضعیف، بیمار یا چوب های هرس شده‌ای که در باغ رها شده‌اند، سپری می‌کند.
- ظهور حشرات کامل :در اواخر زمستان و اوایل بهار، لاروها به شفیره و سپس به حشرات کامل تبدیل می‌شوند. اوج خروج این سوسک های بالغ، معمولا در نیمه اردیبهشت ماه است.
- تغذیه و خسارت :حشرات کامل پس از خروج، برای تغذیه به سراغ جوانه‌ها و سرشاخه‌های جوان و سالم درختان می‌روند و با ایجاد دالان، باعث خشکیدگی و ریزش آنها می‌شوند.
- تخم‌گذاری :پس از دوره تغذیه، حشرات ماده به سراغ شاخه‌های ضعیف، نیمه خشک و چوبهای هرس شده رفته و در زیر پوست آنها تخم‌گذاری می‌کنند تا نسل بعدی آفت را به وجود آورند.
نحوه خسارت سوسک سرشاخه خوار پسته
خسارت این آفت در دو مرحله اتفاق می‌افتد:
- خسارت حشرات کامل :در بهار، سوسک های بالغ با نفوذ به داخل سرشاخه‌های جوان و تغذیه از آنها، دالان هایی به طول ۴ تا ۵ سانتیمتر ایجاد می‌کنند. این عمل باعث خشک شدن ناگهانی سرشاخه‌ها، ریزش جوانه‌ها و کاهش شدید قدرت باردهی درخت می‌شود.
- خسارت لاروها: لاروها از بافت زیر پوست شاخه‌های ضعیف و مرده تغذیه می‌کنند و با ایجاد دالان های متعدد، به این شاخه‌ها آسیب می‌زنند.
چرا درختان من؟ درک رفتار و ترجیحات آفت
نکته کلیدی در مدیریت سوسک سرشاخه‌خوار این است که این آفت به شدت به درختان ضعیف تمایل دارد. درختانی که تحت تنش خشکی، کمبود مواد غذایی یا بیماری هستند، بوی خاصی از خود متصاعد می‌کنند که برای این سوسک ها جذاب است. همچنین، شاخه‌های تازه هرس شده که در باغ رها می‌شوند، بهترین مکان برای تخم‌گذاری و زمستان گذرانی این آفت هستند. بنابراین، مدیریت سلامت باغ و بهداشت آن، مهمترین اصل در کنترل این آفت است.
مبارزه هوشمندانه: راهکارهای زراعی و مکانیکی برای کنترل سوسک سرشاخه‌خوار
مبارزه با این آفت، بیش از آنکه به سمپاش نیاز داشته باشد، به مدیریت صحیح باغداری وابسته است. با دو راهکار ساده اما حیاتی می‌توان جمعیت این آفت را به زیر سطح زیان اقتصادی رساند.
اولین قدم: تقویت درختان با تغذیه و آبیاری مناسب
قویترین و پایدارترین روش مبارزه، پیشگیری از طریق تقویت درختان است. درخت سالم و قوی، توانایی دفاع از خود در برابر آفات را دارد و برای سوسک سرشاخه‌خوار جذاب نیست.
- آبیاری منظم :جلوگیری از ایجاد تنش خشکی، به خصوص در ماههای گرم سال، مقاومت درخت را به شدت افزایش می‌دهد.
- تغذیه متعادل :استفاده از یک برنامه کودی کامل و متعادل، سلامت عمومی درخت را تضمین می‌کند. کودهای کامل NPK که عناصر اصلی رشد (ازت، فسفر و پتاسیم) را فراهم می‌کنند، اساس این برنامه هستند. در کنار آن، استفاده از کودهای تقویتی مانند آمینو میکرو میکس که حاوی ریزمغذی‌های ضروری (آهن، روی، منگنز) و اسیدهای آمینه است، می‌تواند به جذب بهتر عناصر و افزایش مقاومت درخت در برابر انواع تنشها کمک شایانی کند.
تله‌گذاری با چوب: مؤثرترین روش مبارزه مکانیکی
این روش که بر اساس رفتار طبیعی آفت طراحی شده، یک راهکار بسیار موثر، ارزان و بدون نیاز به سم است. از آنجایی که حشره ماده برای تخم‌گذاری به چوب های تازه هرس شده و نیمه خشک علاقه دارد، می‌توان از این رفتار علیه خودش استفاده کرد.
- زمان تله‌گذاری :از اوایل پاییز، همزمان با شروع هرس، این عملیات را آغاز کنید.
- نحوه ساخت تله :شاخه‌های تازه هرس شده را به قطعات ۵۰ سانتیمتری تقسیم کرده و به صورت دسته‌هایی در نقاط مختلف باغ، به خصوص در سایه انداز درختان، قرار دهید.
- جمع‌آوری و انهدام :این مرحله حیاتی‌ترین بخش عملیات است. باید هر ۱۰ تا ۱۵ روز یکبار به باغ سرکشی کرده، دسته‌های چوب قدیمی را که اکنون حاوی تخم و لارو آفت هستند، جمع‌آوری و حتما بسوزانید .سپس دسته‌های چوب جدید را جایگزین کنید.
- زمان پایان تله‌گذاری: این عملیات باید تا پایان فروردین ماه ادامه یابد تا اطمینان حاصل شود که لاروهای زمستان گذران قبل از تبدیل شدن به حشره کامل، از بین رفته‌اند.
چه زمانی به سراغ سم برویم؟ مبارزه شیمیایی به عنوان راهکار مکمل
سمپاشی باید آخرین گزینه و تنها در صورت طغیان شدید آفت و زمانی که روشهای دیگر کافی نبوده‌اند، انجام شود. مبارزه شیمیایی فقط علیه حشرات کامل مؤثر است و زمانبندی آن نقشی حیاتی در موفقیت عملیات دارد.
بهترین زمان سمپاشی سوسک سرشاخه‌خوار پسته
سمپاشی باید دقیقا در زمان اوج خروج حشرات کامل از پناهگاه‌های زمستانه و قبل از نفوذ آنها به سرشاخه‌های جوان انجام شود. این زمان معمولا در اردیبهشت ماه است. دو نوبت سمپاشی به فاصله ۱۵ روز می‌تواند جمعیت حشرات بالغ را به طور موثری کنترل کند.
فنیتروتیون به رشد
فرمولاسیون تلفیقی سم: افزایش کارایی و نفوذ
برای افزایش اثربخشی سم و پوشش بهتر درخت، استفاده از یک فرمولاسیون ترکیبی توصیه می‌شود. این ترکیب شامل سم حشره کش، نفت و صابون محلول‌پاشی است.
- سم حشره‌کش :سمومی مانند فنیتروتیون یا کلرپیریفوس به میزان ۱.۵ تا ۲ لیتر در هزار لیتر آب توصیه می‌شود.
- نفت :حدود ۱۰ لیتر نفت در هزار لیتر آب به دوام و نفوذ سم کمک می‌کند.
- صابون محلول‌پاشی :حدود ۲.۵ لیتر صابون محلول‌پاشی استاندارد کشاورزی در هزار لیتر آب، نقشی حیاتی دارد. صابون به عنوان یک امولسیفایر عمل کرده و باعث می‌شود نفت به خوبی در آب حل شود. این کار از یک سو محلولی یکنواخت ایجاد می‌کند و از سوی دیگر از خاصیت گیاه‌سوزی نفت جلوگیری کرده و به پخش شدن کامل سم روی سطح درخت کمک می‌کند.
سوالات متداول
۱ . آیا سم مخصوص برای سوسک سرشاخه‌خوار پسته وجود دارد؟
سموم تماسی-گوارشی مانند فنیتروتیون و کلرپیریفوس علیه حشرات کامل این آفت مؤثر هستند. اما نکته مهمتر از نوع سم، زمانبندی دقیق سمپاشی (در اردیبهشت ماه) و استفاده از فرمولاسیون ترکیبی با نفت و صابون برای افزایش کارایی است.
۲ . تفاوت سوسک سرشاخه‌خوار با سوسک طوقه‌خوار (کاپنودیس) چیست؟
این دو آفت کاملا متفاوت هستند. سوسک سرشاخه‌خوار به جوانه‌ها و شاخه‌های نازک حمله می‌کند، در حالی که لارو سوسک طوقه‌خوار (کاپنودیس) از ناحیه طوقه و ریشه‌های اصلی درخت تغذیه کرده و می‌تواند باعث خشک شدن کامل درخت شود.
۳ . آیا می‌توانم از سمپاشی به تنهایی برای کنترل این آفت استفاده کنم؟
سمپاشی به تنهایی یک راه حل موقتی است و جمعیت آفت را در بلندمدت کنترل نمی‌کند. از آنجایی که منبع اصلی آفت، شاخه‌های هرس شده و درختان ضعیف هستند، بدون اجرای روش تله‌گذاری با چوب و تقویت درختان، هر سال با مشکل مواجه خواهید شد.
۴. چرا تقویت درخت با کودهای تقویتی در کنترل این آفت موثر است؟
درختان سالم و قوی مکانیسم‌های دفاعی طبیعی در برابر آفات دارند. تغذیه مناسب با کودهای کامل و تقویتی مانند کودهای حاوی آمینواسید، درخت را قادر می‌سازد تا در برابر حمله اولیه آفات مقاومت کرده و برای آنها جذابیت کمتری داشته باشد.
عضویت در خبرنامه بهرشد کویر رفسنجان