انار، میوهای بهشتی و یکی از ارزشمندترین محصولات باغی ایران است. اما باغداران هر ساله با چالشی بزرگ روبرو هستند که میتواند بخش قابل توجهی از محصول را از بین ببرد: کرم گلوگاه انار. بسیاری از باغداران با این صحنه تلخ مواجه شدهاند که با وجود سمپاشیهای متعدد، هنگام باز کردن انارهای درشت و رسیده، با فضولات و لاروهای این آفت مواجه میشوند. اینجاست که پرسش اصلی مطرح میشود:" با وجود سمپاشی، چرا هنوز کرم گلوگاه انار محصولم را از بین میبرد و راه حل قطعی چیست؟ "
پاسخ در شناخت دقیق این آفت و درک محدودیتهای مبارزه شیمیایی نهفته است. این مقاله به شما نشان میدهد که چرا سمپاشیهای رایج اغلب شکست میخورند و چگونه میتوان با استفاده از راهکارهای هوشمندانه، زراعی و بیولوژیک، این آفت سرسخت را به طور مؤثر کنترل کرد.
برای مبارزه موفق با هر آفتی، ابتدا باید دشمن خود را به خوبی بشناسیم. کرم گلوگاه انار با نام علمی Spectrobates ceratoniae، که به شب پره خرنوب نیز معروف است، یکی از خسارتزاترین آفات انار، پسته و انجیر در ایران محسوب میشود.
حشره کامل کرم گلوگاه انار، پروانهای کوچک با بال های خاکستری رنگ است که طول آن به حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیمتر میرسد .این پروانهها در شب فعالیت میکنند و خسارت اصلی توسط لاروهای آنها (کرمها) وارد میشود. لاروها بسته به رنگ دانههای اناری که از آن تغذیه میکنند، میتوانند به رنگ کرم تا صورتی باشند.
درک چرخه زندگی این آفت، کلید کنترل آن است:
شناسایی خسارت این آفت نسبتا ساده است. با باز کردن تاج انار، فضولات قهوهای رنگ و تارهای ابریشمی لارو قابل مشاهده است. در برش عرضی میوه نیز، دالان های ایجاد شده توسط لارو و دانههای فاسد شده به وضوح دیده میشوند.
بسیاری از باغداران به امید کنترل این آفت، به سمپاشی روی میآورند، اما در نهایت نتیجه مطلوبی نمیگیرند. دلایل علمی روشنی برای شکست مبارزه شیمیایی وجود دارد.
مهمترین دلیل ناکارآمدی سموم این است که پروانه ماده، تخمهای خود را در محلی حفاظت شده (داخل تاج میوه و لابهلای پرچمها) قرار میدهد. در زمان سمپاشی، قطرات سم به این ناحیه نفوذ نمیکند و تخمها و لاروهای تازه متولد شده از هرگونه تماسی با سم در امان میمانند.
سمپاشیهای گسترده، دشمنان طبیعی و حشرات مفید باغ را نیز از بین میبرند. زنبورهای پارازیتوئید (مانند تریکوگراما و براکن) که شکارچیان طبیعی کرم گلوگاه انار هستند، در اثر سمپاشی از بین میروند. این کار تعادل اکوسیستم باغ را برهم زده و حتی میتواند منجر به طغیان آفات دیگری مانند کنهها شود.
قبل از هر اقدامی، باید با روشهای ساده و کم هزینه زراعی، جمعیت آفت را در باغ کاهش داد. این روشها ستون فقرات یک برنامه مدیریتی موفق هستند.
مهمترین و مؤثرترین اقدام، جمعآوری و سوزاندن تمام انارهای آلوده و باقی مانده از سال قبل است .این کار منبع اصلی زمستان گذرانی آفت را از بین برده و جمعیت اولیه آن را در بهار به شدت کاهش میدهد.
دو روش مکانیکی بسیار کارآمد برای جلوگیری از تخمگذاری آفت وجود دارد:
کرم گلوگاه انار علاوه بر انار، به پسته و انجیر نیز حمله میکند. کاشت تلفیقی این درختان در کنار یکدیگر، یک منبع غذایی دائمی برای آفت فراهم کرده و کنترل آن را بسیار دشوارتر میسازد. بنابراین توصیه میشود از کشت مخلوط این درختان خودداری شود.
مبارزه بیولوژیک، مؤثرترین و پایدارترین روش برای کنترل کرم گلوگاه انار است. این روش با استفاده از دشمنان طبیعی و رفتار خود آفت، جمعیت آن را بدون آسیب به محیط زیست کنترل میکند.
پروانههای ماده برای جلب نرهای خود، مادهای شیمیایی به نام فرمون جنسی در فضا پخش میکنند. تلههای فرمونی حاوی نسخه مصنوعی این ماده هستند و به دو روش عمل میکنند:
زنبور تریکوگراما (Trichogramma) حشرهای بسیار ریز و مفید است که دشمن طبیعی تخم بسیاری از آفات از جمله کرم گلوگاه انار میباشد. این زنبور تخمهای خود را داخل تخم آفت قرار میدهد و لارو زنبور از محتویات تخم آفت تغذیه کرده و آن را از بین میبرد.
زنبور براکن (Bracon) یکی دیگر از دشمنان طبیعی و موثر این آفت است. این زنبور برخلاف تریکوگراما، به لاروهای کرم گلوگاه حمله کرده و آنها را از بین میبرد.
همانطور که توضیح داده شد، به دلیل محل تخمگذاری آفت، مبارزه شیمیایی و استفاده از سم کرم گلوگاه انار تقریبا غیرممکن و ناکارآمد است و توصیه نمیشود. بهترین راهکار، تمرکز بر روشهای زراعی و بیولوژیک مانند استفاده از تله فرمونی و رهاسازی زنبورهای مفید است.
از آنجایی که سمپاشی راهکار اصلی نیست، تعیین زمان دقیق برای آن نیز موضوعیت ندارد. تمام تمرکز باغدار باید بر روی اقدامات پیشگیرانه (مانند بهداشت باغ و پرچمزدایی) و اقدامات بیولوژیک (نصب تلهها و رهاسازی زنبورها) در زمان مناسب چرخه زندگی آفت باشد.
خوردن خود لارو آفت سمی نیست، اما از نظر بهداشتی و طعم مطلوب نمیباشد. مشکل اصلی، فضولات لارو و همچنین قارچها و کپک هایی است که از محل فعالیت آفت وارد میوه شده و باعث پوسیدگی میشوند. توصیه میشود از مصرف بخشهای آلوده و کپکزده انار خودداری کنید.
تلههای نوری میتوانند تعدادی از پروانههای شب پرواز از جمله پروانه کرم گلوگاه را به خود جذب کنند. اما این تلهها اختصاصی نیستند و بسیاری از حشرات مفید را نیز از بین میبرند. تلههای فرمونی به دلیل جذب اختصاصی آفت نر، راهکار بسیار دقیقتر و مؤثرتری هستند.
عضویت در خبرنامه بهرشد کویر رفسنجان