کرم گلوگاه انار چیست و چرا مبارزه شیمیایی با آن اغلب شکست می‌خورد؟ راهکارهای مؤثر کنترل
انار، میوه‌ای بهشتی و یکی از ارزشمندترین محصولات باغی ایران است. اما باغداران هر ساله با چالشی بزرگ روبرو هستند که می‌تواند بخش قابل توجهی از محصول را از بین ببرد: کرم گلوگاه انار. بسیاری از باغداران با این صحنه تلخ مواجه شده‌اند که با وجود سمپاشی‌های متعدد، هنگام باز کردن انارهای درشت و رسیده، با فضولات و لاروهای این آفت مواجه می‌شوند. اینجاست که پرسش اصلی مطرح می‌شود:" با وجود سمپاشی، چرا هنوز کرم گلوگاه انار محصولم را از بین می‌برد و راه حل قطعی چیست؟ "
پاسخ در شناخت دقیق این آفت و درک محدودیت‌های مبارزه شیمیایی نهفته است. این مقاله به شما نشان می‌دهد که چرا سمپاشی‌های رایج اغلب شکست می‌خورند و چگونه می‌توان با استفاده از راهکارهای هوشمندانه، زراعی و بیولوژیک، این آفت سرسخت را به طور مؤثر کنترل کرد.
کرم گلوگاه انار، دشمن پنهان باغات: چرا این آفت اینقدر خسارت‌زاست؟
برای مبارزه موفق با هر آفتی، ابتدا باید دشمن خود را به خوبی بشناسیم. کرم گلوگاه انار با نام علمی Spectrobates ceratoniae، که به شب پره خرنوب نیز معروف است، یکی از خسارت‌زاترین آفات انار، پسته و انجیر در ایران محسوب می‌شود.
معرفی پروانه کرم گلوگاه انار (Spectrobates ceratoniae)
حشره کامل کرم گلوگاه انار، پروانه‌ای کوچک با بال های خاکستری رنگ است که طول آن به حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیمتر می‌رسد .این پروانه‌ها در شب فعالیت می‌کنند و خسارت اصلی توسط لاروهای آنها (کرم‌ها) وارد می‌شود. لاروها بسته به رنگ دانه‌های اناری که از آن تغذیه می‌کنند، می‌توانند به رنگ کرم تا صورتی باشند.
چرخه زندگی کرم گلوگاه انار: از تخم تا پروانه
درک چرخه زندگی این آفت، کلید کنترل آن است:
- زمستان گذرانی :آفت، زمستان را به صورت لارو در داخل انارهای آلوده و باقی مانده روی درخت یا ریخته شده در پای آن می‌گذراند. این میوه‌های آلوده، منبع اصلی آلودگی برای سال آینده هستند.
- ظهور پروانه‌ها :در بهار، همزمان با تشکیل اولین گل های انار، لاروها به شفیره و سپس به پروانه تبدیل می‌شوند.
- تخم‌گذاری :پروانه ماده در بهترین و امن‌ترین نقطه ممکن تخم‌گذاری می‌کند :داخل تاج انار و روی پرچم‌ها.
- نفوذ لارو :لاروهای جوان پس از خروج از تخم، از همان قسمت تاج وارد میوه شده و شروع به تغذیه از دانه‌ها می‌کنند. این سوراخ ورودی، راه را برای ورود قارچها و باکتری ها نیز باز کرده و باعث پوسیدگی انار از داخل می‌شود.
- نسل‌های متعدد: این آفت در طول فصل می‌تواند ۳ تا ۴ نسل ایجاد کند که هر نسل خسارت خود را به محصول وارد می‌کند.
عکس کرم گلوگاه انار و علائم خسارت آن
شناسایی خسارت این آفت نسبتا ساده است. با باز کردن تاج انار، فضولات قهوه‌ای رنگ و تارهای ابریشمی لارو قابل مشاهده است. در برش عرضی میوه نیز، دالان های ایجاد شده توسط لارو و دانه‌های فاسد شده به وضوح دیده می‌شوند.
بن‌بست مبارزه شیمیایی: چرا سمپاشی برای کرم گلوگاه انار مؤثر نیست؟
بسیاری از باغداران به امید کنترل این آفت، به سمپاشی روی می‌آورند، اما در نهایت نتیجه مطلوبی نمی‌گیرند. دلایل علمی روشنی برای شکست مبارزه شیمیایی وجود دارد.
پناهگاه امن آفت: تخم‌گذاری در داخل تاج انار
مهمترین دلیل ناکارآمدی سموم این است که پروانه ماده، تخم‌های خود را در محلی حفاظت شده (داخل تاج میوه و لابه‌لای پرچم‌ها) قرار می‌دهد. در زمان سمپاشی، قطرات سم به این ناحیه نفوذ نمی‌کند و تخم‌ها و لاروهای تازه متولد شده از هرگونه تماسی با سم در امان می‌مانند.
نابودی دشمنان طبیعی: آسیب جانبی سموم
سمپاشی‌های گسترده، دشمنان طبیعی و حشرات مفید باغ را نیز از بین می‌برند. زنبورهای پارازیتوئید (مانند تریکوگراما و براکن) که شکارچیان طبیعی کرم گلوگاه انار هستند، در اثر سمپاشی از بین می‌روند. این کار تعادل اکوسیستم باغ را برهم زده و حتی می‌تواند منجر به طغیان آفات دیگری مانند کنه‌ها شود.
راهکارهای مدیریتی و زراعی: اولین خط دفاع در برابر کرم گلوگاه
قبل از هر اقدامی، باید با روشهای ساده و کم هزینه زراعی، جمعیت آفت را در باغ کاهش داد. این روشها ستون فقرات یک برنامه مدیریتی موفق هستند.
بهداشت باغ: جمع‌آوری و انهدام میوه‌های آلوده
مهمترین و مؤثرترین اقدام، جمع‌آوری و سوزاندن تمام انارهای آلوده و باقی مانده از سال قبل است .این کار منبع اصلی زمستان گذرانی آفت را از بین برده و جمعیت اولیه آن را در بهار به شدت کاهش می‌دهد.
مبارزه فیزیکی: پر کردن تاج میوه و حذف پرچم‌ها
دو روش مکانیکی بسیار کارآمد برای جلوگیری از تخم‌گذاری آفت وجود دارد:
- پر کردن تاج انار: پس از تشکیل میوه، می‌توان تاج انار را با گِل رس یا ترکیبات مخصوص پر کرد. این کار به سادگی مانع از دسترسی پروانه ماده به محل تخم‌گذاری می‌شود.
- حذف پرچم‌ها (پرچم‌زدایی): با استفاده از دستگاه‌های ساده دستی، می‌توان حدود ۵ تا ۶ هفته پس از گلدهی، پرچم‌های داخل تاج را حذف کرد و به این ترتیب، محل اصلی تخم‌گذاری آفت را از بین برد.
مدیریت کشت: چرا نباید انار را کنار پسته و انجیر کاشت؟
کرم گلوگاه انار علاوه بر انار، به پسته و انجیر نیز حمله می‌کند. کاشت تلفیقی این درختان در کنار یکدیگر، یک منبع غذایی دائمی برای آفت فراهم کرده و کنترل آن را بسیار دشوارتر می‌سازد. بنابراین توصیه می‌شود از کشت مخلوط این درختان خودداری شود.
کنترل بیولوژیک کرم گلوگاه انار: راهکاری هوشمندانه و پایدار
مبارزه بیولوژیک، مؤثرترین و پایدارترین روش برای کنترل کرم گلوگاه انار است. این روش با استفاده از دشمنان طبیعی و رفتار خود آفت، جمعیت آن را بدون آسیب به محیط زیست کنترل می‌کند.
تله فرمونی کرم گلوگاه انار: اخلال در جفت‌گیری و شکار انبوه
پروانه‌های ماده برای جلب نرهای خود، ماده‌ای شیمیایی به نام فرمون جنسی در فضا پخش می‌کنند. تله‌های فرمونی حاوی نسخه مصنوعی این ماده هستند و به دو روش عمل می‌کنند:
- شکار انبوه: با نصب تعداد کافی تله در باغ، تعداد زیادی از پروانه‌های نر جذب و به دام می‌افتند و از چرخه جفت‌گیری حذف می‌شوند.
- اخلال در جفت‌گیری: پخش شدن بوی فرمون در فضای باغ، پروانه‌های نر را سردرگم کرده و مانع از پیدا کردن پروانه‌های ماده و جفت‌گیری موفق می‌شود.
رهاسازی زنبور تریکوگراما: یک ارتش میکروسکوپی علیه تخم آفت
زنبور تریکوگراما (Trichogramma) حشره‌ای بسیار ریز و مفید است که دشمن طبیعی تخم بسیاری از آفات از جمله کرم گلوگاه انار می‌باشد. این زنبور تخم‌های خود را داخل تخم آفت قرار می‌دهد و لارو زنبور از محتویات تخم آفت تغذیه کرده و آن را از بین می‌برد.
- زمان رهاسازی :اولین نوبت رهاسازی باید در دهه اول خرداد ماه انجام شود.
- تعداد و تکرار :لازم است ۸ تا ۱۰ نوبت رهاسازی به فاصله ۱۰ تا ۱۵ روز انجام شود. در هر نوبت، حدود ۶۰۰ عدد تریکوکارت (کارت حاوی شفیره زنبور) در هر هکتار نصب می‌شود.
زنبور براکن: پارازیتوئید تخصصی لارو کرم گلوگاه
زنبور براکن (Bracon) یکی دیگر از دشمنان طبیعی و موثر این آفت است. این زنبور برخلاف تریکوگراما، به لاروهای کرم گلوگاه حمله کرده و آنها را از بین می‌برد.
- زمان رهاسازی :اولین نوبت رهاسازی در اوایل خرداد ماه است.
- تعداد و تکرار :رهاسازی باید به صورت ماهیانه و در ۵ مرحله انجام شود. در هر مرحله حدود ۴۰۰۰ زنبور در هکتار رهاسازی می‌شود.
سؤالات متداول درباره مبارزه با کرم گلوگاه انار
۱ . بهترین سم برای کرم گلوگاه انار چیست؟
همانطور که توضیح داده شد، به دلیل محل تخم‌گذاری آفت، مبارزه شیمیایی و استفاده از سم کرم گلوگاه انار تقریبا غیرممکن و ناکارآمد است و توصیه نمی‌شود. بهترین راهکار، تمرکز بر روشهای زراعی و بیولوژیک مانند استفاده از تله فرمونی و رهاسازی زنبورهای مفید است.
۲. زمان دقیق سمپاشی کرم گلوگاه انار چه موقع است؟
از آنجایی که سمپاشی راهکار اصلی نیست، تعیین زمان دقیق برای آن نیز موضوعیت ندارد. تمام تمرکز باغدار باید بر روی اقدامات پیشگیرانه (مانند بهداشت باغ و پرچم‌زدایی) و اقدامات بیولوژیک (نصب تله‌ها و رهاسازی زنبورها) در زمان مناسب چرخه زندگی آفت باشد.
۳ . آیا خوردن انار آلوده به کرم گلوگاه خطرناک است؟
خوردن خود لارو آفت سمی نیست، اما از نظر بهداشتی و طعم مطلوب نمی‌باشد. مشکل اصلی، فضولات لارو و همچنین قارچها و کپک هایی است که از محل فعالیت آفت وارد میوه شده و باعث پوسیدگی می‌شوند. توصیه می‌شود از مصرف بخشهای آلوده و کپک‌زده انار خودداری کنید.
۴. تله نوری برای کنترل پروانه کرم گلوگاه انار چقدر مؤثر است؟
تله‌های نوری می‌توانند تعدادی از پروانه‌های شب پرواز از جمله پروانه کرم گلوگاه را به خود جذب کنند. اما این تله‌ها اختصاصی نیستند و بسیاری از حشرات مفید را نیز از بین می‌برند. تله‌های فرمونی به دلیل جذب اختصاصی آفت نر، راهکار بسیار دقیق‌تر و مؤثرتری هستند.
عضویت در خبرنامه بهرشد کویر رفسنجان