درختان پسته برای ورود به فاز رشد و گل‌دهی در فصل بهار نیاز به سپری کردن یک دوره سرمای زمستانه دارند. این دوره که به نیاز سرمایی درختان پسته معروف است، باعث از بین رفتن هورمون‌های بازدارنده رشد و فعال شدن جوانه‌های زایشی و رویشی می‌شود. عدم تأمین این نیاز سرمایی، منجر به مشکلاتی از جمله تأخیر در گل‌دهی، کاهش میزان محصول، افزایش درصد پوکی و کاهش رشد شاخه‌ها خواهد شد.

در سال‌های اخیر، به دلیل تغییرات اقلیمی و افزایش دمای زمستان، بسیاری از باغات پسته با کمبود تأمین نیاز سرمایی مواجه شده‌اند. یکی از راهکارهای مؤثر برای جبران این کمبود، استفاده از روغن ولک در پایان فصل خواب درختان است. روغن ولک با ایجاد یک لایه روی جوانه‌ها، باعث افزایش تنفس، تسریع در متابولیسم گیاه و در نهایت شکسته شدن خواب زمستانه درختان پسته می‌شود.

علاوه بر تأمین نیاز سرمایی پسته، روغن ولک یک ترکیب مؤثر برای کنترل بسیاری از آفات زمستان‌گذران درختان پسته مانند پسیل پسته، شپشک‌ها و کنه‌ها است. این ترکیب با از بین بردن تخم و لارو آفات، به کاهش جمعیت آن‌ها در فصل بهار کمک می‌کند و مانع از گسترش آلودگی در باغات پسته می‌شود.

در این مقاله، به بررسی ماهیت روغن ولک، فواید آن برای درختان پسته، نحوه تأثیرگذاری بر تأمین نیاز سرمایی و روش‌های صحیح استفاده از آن خواهیم پرداخت.

روغن ولک چیست؟

روغن ولک یک روغن امولسیون‌شونده معدنی است که از تصفیه روغن‌های نفتی به دست می‌آید و به‌عنوان یک عامل کنترل آفات و تنظیم‌کننده رشد در باغات پسته و سایر درختان میوه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این روغن پس از محلول‌پاشی، یک لایه نازک روی سطح شاخه‌ها و جوانه‌های درختان پسته تشکیل می‌دهد که به‌مرور زمان تبخیر شده و باعث افزایش فعالیت متابولیکی درخت می‌شود. در نتیجه، هورمون‌های بازدارنده رشد در جوانه‌ها تجزیه شده و فرایند گل‌دهی و جوانه‌زنی تسریع می‌شود.

ویژگی‌های مهم روغن ولک:

• امولسیون‌شونده: به‌راحتی در آب حل شده و می‌توان آن را با سمپاش‌های متداول استفاده کرد.
• غیرسمی: برخلاف بسیاری از حشره‌کش‌های شیمیایی، روغن ولک ترکیبی کم‌خطر برای محیط زیست و انسان محسوب می‌شود.
• دوکاره: علاوه بر تأمین نیاز سرمایی، به‌عنوان یک حشره‌کش تماسی برای از بین بردن آفات زمستان‌گذران نیز عمل می‌کند.
• کنترل بیماری‌ها: برخی از قارچ‌های بیماری‌زا نیز نسبت به روغن ولک حساس هستند و استفاده از آن می‌تواند به کاهش بیماری‌های قارچی درختان پسته کمک کند.

روغن ولک دارای کاربردهای متعددی در باغداری است و در صورت استفاده صحیح، می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر عملکرد درختان پسته داشته باشد.

فواید روغن ولک برای پسته

کنترل طیف وسیعی از آفات پسته با روغن ولک

یکی از مهم‌ترین فواید روغن ولک برای درختان پسته، کنترل آفات زمستان‌گذران مانند پسیل پسته، شپشک‌ها، کنه‌ها و برخی دیگر از حشرات مکنده است. این آفات در مرحله تخم‌ریزی یا در مراحل اولیه رشد خود، نسبت به روغن‌های معدنی حساس هستند.

نحوه اثرگذاری روغن ولک بر آفات پسته:

1. ایجاد یک لایه نازک روی بدن آفات: روغن ولک با پوشاندن سطح بدن حشرات، تنفس آن‌ها را مختل کرده و باعث مرگ تدریجی آفات می‌شود.
2. از بین بردن تخم حشرات: بسیاری از تخم‌های پسیل، شپشک و کنه‌ها در فصل زمستان روی شاخه‌های درختان پسته باقی می‌مانند. روغن ولک با نفوذ به داخل این تخم‌ها و تخریب پوسته آن‌ها، از خروج لاروها در فصل بهار جلوگیری می‌کند.
3. کاهش جمعیت آفات در فصل رشد: استفاده از روغن ولک قبل از بیدار شدن درخت، باعث کاهش قابل‌توجه جمعیت اولیه آفات شده و نیاز به سم‌پاشی‌های مکرر در طول فصل را کاهش می‌دهد.

تأمین نیاز سرمایی درخت پسته با روغن ولک

یکی از مهم‌ترین چالش‌های باغداران پسته، تأمین نیاز سرمایی درختان است. در صورتی که درختان پسته مقدار کافی سرما دریافت نکنند، جوانه‌ها به‌طور همزمان باز نمی‌شوند، رشد شاخه‌ها ضعیف شده و میزان باردهی کاهش می‌یابد.

روغن ولک چگونه نیاز سرمایی پسته را تأمین می‌کند؟

1. افزایش متابولیسم جوانه‌ها: روغن ولک پس از محلول‌پاشی، باعث بسته شدن روزنه‌های گیاه و افزایش تعرق درخت می‌شود. این موضوع باعث افزایش متابولیسم جوانه‌ها و شکسته شدن هورمون‌های بازدارنده رشد می‌شود.
2. همزمانی در باز شدن جوانه‌ها: عدم تأمین سرمای کافی، باعث تأخیر در باز شدن برخی از جوانه‌ها می‌شود. روغن ولک این مشکل را برطرف کرده و رشد یکدست و همزمان جوانه‌ها را تضمین می‌کند.
3. افزایش رشد شاخه‌های جدید: استفاده از روغن ولک، باعث تحریک رشد شاخه‌ها شده و از توقف رشد میان‌گره‌ها و سرخشکیدگی درختان پسته جلوگیری می‌کند.

افزایش کیفیت پسته با روغن ولک

روغن ولک علاوه بر تأمین نیاز سرمایی و کنترل آفات، باعث بهبود کیفیت محصول نهایی نیز می‌شود.

تأثیر روغن ولک بر کیفیت پسته:

• افزایش یکنواختی در رشد میوه‌ها: یکی از مشکلات ناشی از کمبود نیاز سرمایی، رشد نامتقارن خوشه‌های پسته است. روغن ولک با همزمان کردن جوانه‌زنی، باعث می‌شود که تمام دانه‌های یک خوشه به‌طور همزمان رشد کنند و درصد پوکی کاهش یابد.
• بهبود اندازه و درشتی پسته: با تأمین نیاز سرمایی و افزایش رشد شاخه‌ها، مواد غذایی بیشتری به خوشه‌های پسته منتقل شده و اندازه دانه‌های پسته افزایش می‌یابد.
• کاهش میزان پسته‌های پوک: یکی از دلایل پوک شدن پسته، گرده‌افشانی نامناسب و کمبود گل‌های بارور در بهار است. روغن ولک با همزمان کردن گل‌دهی، احتمال گرده‌افشانی مؤثر را افزایش داده و میزان پسته‌های پوک را کاهش می‌دهد.

مضرات روغن ولک برای پسته

روغن ولک با وجود فواید متعددی که برای درختان پسته دارد، در صورت استفاده نادرست یا بیش‌ازحد می‌تواند باعث بروز آسیب‌های جدی به درختان شود. یکی از مشکلات اصلی استفاده از روغن ولک، ایجاد تنش فیزیولوژیکی درختان پسته در صورت عدم رعایت دز مناسب و شرایط اقلیمی نامطلوب است. مصرف بیش‌ازحد روغن ولک می‌تواند باعث بسته شدن کامل روزنه‌های گیاه شده و اختلال در فرآیند تعرق و تبادلات گازی ایجاد کند که این امر به کاهش فتوسنتز و در نهایت کاهش رشد درخت منجر می‌شود

یکی دیگر از مضرات روغن ولک برای درختان پسته، افزایش حساسیت درختان به تنش‌های محیطی، به‌ویژه تنش‌های حرارتی است. در صورتی که روغن ولک در دمای نامناسب استفاده شود، می‌تواند باعث سوختگی جوانه‌ها و آسیب به پوست تنه درخت شود. در دماهای بالای 33 درجه سانتی‌گراد، استفاده از روغن ولک خطرناک است و ممکن است به سلول‌های سطحی گیاه آسیب جدی وارد کند. همچنین در دماهای پایین‌تر از منفی 2 درجه سانتی‌گراد، روغن ولک نباید استفاده شود، زیرا ممکن است باعث یخ‌زدگی و تخریب بافت‌های گیاه شود

استفاده همزمان روغن ولک با برخی سموم کشاورزی نیز می‌تواند مشکلاتی را برای درختان پسته ایجاد کند. ترکیب روغن ولک با سموم مسی، گوگردی و برخی حشره‌کش‌ها باعث بروز واکنش‌های شیمیایی نامطلوب و افزایش سمیت درختان می‌شود. این امر می‌تواند باعث ایجاد لکه‌های سوختگی روی برگ‌ها و شاخه‌ها، کاهش رشد و حتی افزایش درصد سرخشکیدگی درختان پسته شود. همچنین استفاده از روغن‌های ولک بی‌کیفیت یا غیر استاندارد می‌تواند در درازمدت باعث خشک شدن و مرگ قطعی درختان پسته شود

روغن ولک چگونه باعث کنترل آفات پسته می‌شود؟

یکی از مهم‌ترین کاربردهای روغن ولک در باغات پسته، کنترل آفات زمستان‌گذران مانند پسیل پسته، شپشک‌ها، کنه‌ها و برخی دیگر از حشرات مکنده است. این ترکیب با ایجاد یک لایه محافظ روی سطح درخت و از بین بردن آفات در مراحل اولیه رشد، تأثیر بسزایی در کاهش جمعیت آفات دارد

روغن ولک از طریق انسداد روزنه‌های تنفسی حشرات و تخم‌های آن‌ها، باعث خفگی و مرگ آفات می‌شود. بسیاری از آفات مانند شپشک‌های سپردار، پسیل و کنه‌ها تخم‌های خود را در شکاف‌های پوستی شاخه‌ها و یا روی سطح جوانه‌ها قرار می‌دهند. روغن ولک با نفوذ به این تخم‌ها، غشای محافظ آن‌ها را تخریب کرده و از خروج لاروها جلوگیری می‌کند. این امر به کاهش جمعیت اولیه آفات در بهار کمک کرده و باعث کاهش نیاز به سم‌پاشی‌های مکرر در فصل رشد می‌شود

علاوه بر این، روغن ولک تأثیر ویژه‌ای بر کاهش جمعیت پسیل پسته دارد. پسیل پسته یکی از مهم‌ترین آفات درختان پسته است که با مکیدن شیره گیاهی باعث ضعف عمومی درخت و کاهش عملکرد محصول می‌شود. استفاده از روغن ولک در زمان مناسب، باعث کاهش میزان تخم‌گذاری پسیل و جلوگیری از طغیان این آفت در اوایل فصل رشد می‌شود

زمان استفاده از روغن ولک برای پسته

یکی از نکات کلیدی در استفاده از روغن ولک، زمان مناسب برای محلول‌پاشی درختان پسته است. انتخاب زمان نادرست می‌تواند تأثیرگذاری روغن را کاهش داده و حتی باعث آسیب به درختان شود. بهترین زمان مصرف روغن ولک در پایان دوره خواب درختان و قبل از شروع فعالیت مجدد آن‌ها در بهار است. معمولاً توصیه می‌شود محلول‌پاشی روغن ولک در بازه زمانی 15 بهمن تا 5 اسفند انجام شود

یکی از شرایط مهم برای استفاده از روغن ولک، عدم وجود بارندگی حداقل تا 72 ساعت پس از محلول‌پاشی است. در صورتی که بارندگی بعد از استفاده از روغن ولک اتفاق بیفتد، بخش عمده‌ای از آن شسته شده و اثرگذاری آن کاهش می‌یابد. در چنین شرایطی، ممکن است نیاز به تکرار محلول‌پاشی با دز کمتر باشد

همچنین روغن ولک نباید در دماهای بسیار بالا یا پایین استفاده شود. بهترین دمای محیط برای استفاده از روغن ولک بین 5 تا 15 درجه سانتی‌گراد است. استفاده از روغن در هوای گرم‌تر از 33 درجه سانتی‌گراد یا سردتر از منفی 2 درجه سانتی‌گراد می‌تواند باعث آسیب به درختان شود

میزان مصرف روغن ولک برای پسته

دز مصرفی روغن ولک نقش مهمی در تأثیرگذاری آن دارد و استفاده از مقدار نادرست می‌تواند باعث کاهش کارایی یا ایجاد آسیب در درختان شود. حداقل مقدار مؤثر برای روغن‌پاشی درختان پسته 30 لیتر در هزار لیتر آب و حداکثر مقدار توصیه‌شده 60 لیتر در هزار لیتر آب است. استفاده کمتر از این مقدار تأثیر کافی نخواهد داشت و مصرف بیش‌ازحد ممکن است باعث انسداد کامل روزنه‌های گیاه و آسیب به درخت شود

علاوه بر دز مصرف، نحوه پاشش روغن ولک نیز اهمیت دارد. محلول‌پاشی باید به‌گونه‌ای انجام شود که تمام قسمت‌های درخت به‌طور کامل به روغن آغشته شوند. این امر باعث می‌شود که تخم‌های آفات، شاخه‌ها و جوانه‌ها به‌طور یکسان تحت تأثیر قرار گیرند و تأثیرگذاری روغن افزایش یابد

طریقه استفاده از روغن ولک برای پسته

برای استفاده صحیح از روغن ولک، باید برخی نکات مهم را در فرآیند آماده‌سازی و محلول‌پاشی رعایت کرد. ابتدا لازم است که هرگونه آلودگی و بقایای قبلی در تانکر سمپاش تمیز شود تا از واکنش‌های نامطلوب با سایر ترکیبات جلوگیری شود. قبل از اضافه کردن روغن به تانکر، باید آن را در ظرفی جداگانه با مقدار مشخصی آب رقیق کرده و سپس به مخزن سمپاش اضافه کرد

یکی از نکات کلیدی در استفاده از روغن ولک، عدم ترکیب آن با برخی کودها و سموم خاص است. روغن ولک نباید همزمان با ترکیبات مسی، گوگردی و برخی سموم قارچ‌کش استفاده شود، زیرا باعث ایجاد واکنش‌های نامطلوب و کاهش اثرگذاری هر دو ترکیب می‌شود

مکانیزم روغن ولک برای تأمین نیاز سرمایی درختان پسته چگونه است؟

روغن ولک از طریق ایجاد تغییرات فیزیولوژیکی در جوانه‌ها و شاخه‌های درختان، به تأمین نیاز سرمایی کمک می‌کند. این روغن پس از پاشیده شدن روی سطح درخت، باعث بسته شدن روزنه‌های گیاه و افزایش تعرق می‌شود که این امر منجر به افزایش متابولیسم درخت و تسریع در تجزیه هورمون‌های بازدارنده رشد مانند اسید آبسیزیک (ABA) می‌شود

همچنین روغن ولک موجب یکنواخت شدن باز شدن جوانه‌ها می‌شود. در صورتی که نیاز سرمایی درختان به‌طور کامل تأمین نشود، برخی جوانه‌ها دیرتر از بقیه باز شده و گل‌دهی نامنظم اتفاق می‌افتد که این امر باعث کاهش گرده‌افشانی مؤثر و افزایش میزان دانه‌های پوک در خوشه‌های پسته می‌شود. استفاده از روغن ولک این مشکل را برطرف کرده و به افزایش درصد گل‌های بارور و بهبود عملکرد محصول کمک می‌کند

روغن امولسیون شونده و افزایش کیفیت پسته

روغن امولسیون شونده مانند روغن ولک یکی از ترکیباتی است که علاوه بر کنترل آفات و تأمین نیاز سرمایی درختان، تأثیر مستقیمی بر کیفیت محصول نهایی پسته دارد. این روغن با ایجاد تعادل در رشد شاخه‌ها و جوانه‌های زایشی، به بهبود گل‌دهی و افزایش عملکرد میوه‌دهی کمک می‌کند. همچنین استفاده صحیح از روغن ولک در زمان مناسب، باعث کاهش درصد پسته‌های پوک، افزایش درشتی دانه‌ها و یکنواختی محصول می‌شود

یکی از دلایل اصلی پوک شدن پسته، عدم همزمانی در باز شدن جوانه‌ها و گرده‌افشانی نامنظم درختان است. روغن امولسیون شونده با همگام‌سازی رشد جوانه‌ها و یکنواخت کردن گل‌دهی، این مشکل را کاهش داده و باعث افزایش باروری درختان پسته می‌شود. به همین دلیل، بسیاری از کشاورزان از روغن ولک برای جلوگیری از تنک شدن خوشه‌ها و افزایش تراکم میوه‌های درختان پسته استفاده می‌کنند

همچنین روغن ولک با تأثیر بر بهبود رشد شاخه‌ها و جلوگیری از ضعیف شدن درختان، از بروز سرخشکیدگی و کاهش توان تولیدی درخت جلوگیری می‌کند. در صورتی که نیاز سرمایی درختان تأمین نشود، ممکن است رشد شاخه‌های جدید ضعیف شده و درخت به مرور زمان دچار ضعف ساختاری شود. این ضعف ساختاری در نهایت منجر به کاهش عملکرد سال‌های بعد و ایجاد مشکل در زایش گل‌های جدید خواهد شد

روغن ولک چگونه باعث سرخشکیدگی درخت پسته می‌شود؟

استفاده از روغن ولک در شرایط نامناسب می‌تواند باعث بروز عارضه سرخشکیدگی درختان پسته شود. سرخشکیدگی به حالتی گفته می‌شود که سرشاخه‌های درخت دچار ضعف شده و در نهایت خشک می‌شوند. این مشکل می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها استفاده بیش از حد یا نامناسب از روغن ولک است

یکی از مهم‌ترین عوامل سرخشکیدگی درختان پسته، انسداد بیش از حد روزنه‌های گیاه به دلیل دز بالای روغن ولک است. این اتفاق باعث کاهش تعرق و اختلال در متابولیسم طبیعی درخت شده و به مرور زمان منجر به خشک شدن سرشاخه‌ها می‌شود. همچنین در صورتی که روغن ولک با ترکیبات ناسازگار مانند سموم مسی یا گوگردی مخلوط شود، ممکن است واکنش‌های شیمیایی نامطلوبی ایجاد شده و به سوختگی بافت‌های گیاه منجر شود

دمای نامناسب در هنگام استفاده از روغن ولک نیز یکی دیگر از عوامل ایجاد سرخشکیدگی است. استفاده از روغن ولک در دمای بالاتر از 33 درجه سانتی‌گراد یا پایین‌تر از منفی 2 درجه سانتی‌گراد، می‌تواند باعث آسیب به جوانه‌ها و خشک شدن تدریجی سرشاخه‌ها شود. همچنین استفاده مکرر و بیش از حد از روغن ولک بدون رعایت فاصله زمانی مناسب، ممکن است باعث ایجاد تنش فیزیولوژیکی و در نهایت بروز سرخشکیدگی در درختان پسته شود

استفاده از روغن ولک در تابستان

یکی از نکاتی که بسیاری از کشاورزان درباره آن سؤال دارند، امکان استفاده از روغن ولک در فصل تابستان است. به طور کلی، استفاده از روغن ولک در فصل تابستان توصیه نمی‌شود، زیرا می‌تواند باعث افزایش استرس گرمایی درخت و کاهش فعالیت فتوسنتزی شود

در فصل تابستان، دمای هوا در مناطق پسته‌کاری بسیار بالا است و استفاده از روغن ولک در این شرایط می‌تواند باعث افزایش بیش از حد دمای سطحی برگ‌ها و شاخه‌ها شده و منجر به سوختگی آن‌ها شود. همچنین تابستان زمانی است که درختان پسته در حال پر کردن دانه‌های خود هستند و هرگونه اختلال در فرایند متابولیسم گیاه می‌تواند باعث کاهش وزن و کیفیت محصول نهایی شود

با این حال، در شرایط خاصی مانند طغیان آفات، استفاده از روغن ولک در تابستان ممکن است ضروری باشد. در این موارد، باید از دزهای پایین‌تر روغن ولک (حدود 20 تا 30 لیتر در هزار لیتر آب) و در ساعات خنک روز (صبح زود یا بعدازظهر) استفاده شود تا از آسیب به درختان جلوگیری شود. همچنین توصیه می‌شود که قبل از مصرف روغن ولک در تابستان، شرایط دمایی و رطوبتی منطقه به دقت بررسی شود تا از ایجاد تنش در درختان جلوگیری گردد

چه سمومی در ترکیب با روغن ولک سازگار و چه سمومی ناسازگار هستند؟

یکی از نکات کلیدی در استفاده از روغن ولک، ترکیب صحیح آن با سموم کشاورزی است. برخی از سموم با روغن ولک سازگاری بالایی دارند و باعث افزایش کارایی آن می‌شوند، اما برخی دیگر ناسازگار هستند و می‌توانند واکنش‌های نامطلوبی در درختان ایجاد کنند

سموم سازگار با روغن ولک:

• سموم حشره‌کش مانند دیفلوبنزورون و ایمیداکلوپرید
• برخی از حشره‌کش‌های نئونيكوتينوئيد
• برخی از سموم اختصاصی کنترل پسیل

سموم ناسازگار با روغن ولک:

• ترکیبات مسی: مانند بردوفیکس و اکسی کلرور مس، که باعث افزایش خطر سوختگی جوانه‌ها و برگ‌ها می‌شوند
• ترکیبات گوگردی: مانند قارچ‌کش‌های گوگردی که در ترکیب با روغن ولک باعث مسمومیت سلولی و سوختگی شدید درخت می‌شوند
• برخی قارچ‌کش‌های سیستمیک: که ممکن است باعث کاهش اثرگذاری روغن ولک شوند و باعث ایجاد واکنش‌های شیمیایی مخرب شوند

از چه روغن ولکی برای پسته استفاده کنیم؟

انتخاب روغن ولک باکیفیت و استاندارد یکی از مهم‌ترین عوامل در تأثیرگذاری آن بر درختان پسته است. روغن‌های ولک تقلبی و نامرغوب ممکن است باعث خشک شدن و حتی مرگ درختان شوند، بنابراین کشاورزان باید هنگام خرید، به استانداردهای کیفی روغن توجه داشته باشند

ویژگی‌های یک روغن ولک مناسب برای درختان پسته:

• دارای خاصیت امولسیون‌شوندگی بالا و قابلیت اختلاط مناسب با آب
• بدون ناخالصی‌های سنگین که ممکن است باعث گرفتگی روزنه‌های گیاه شوند
• تولید شده توسط برندهای معتبر و دارای تأییدیه‌های استاندارد کشاورزی
• سازگار با شرایط آب‌وهوایی مناطق پسته‌کاری ایران

برخی از برندهای معتبر روغن ولک که در باغات پسته مورد استفاده قرار می‌گیرند، دارای ویژگی‌های فوق هستند و می‌توانند به تأمین نیاز سرمایی، کنترل آفات و بهبود عملکرد درختان کمک کنند

نتیجه‌گیری

روغن ولک یکی از مهم‌ترین ترکیباتی است که در باغات پسته برای کنترل آفات، تأمین نیاز سرمایی و افزایش کیفیت محصول مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روغن با ایجاد تغییرات فیزیولوژیکی در جوانه‌ها و شاخه‌های درخت، باعث بهبود یکنواختی در گل‌دهی و کاهش میزان پسته‌های پوک می‌شود. همچنین، با از بین بردن تخم آفات زمستان‌گذران، به کاهش جمعیت اولیه آفات در فصل رشد کمک کرده و نیاز به سم‌پاشی‌های مکرر را کاهش می‌دهد

با این حال، استفاده نادرست از روغن ولک ممکن است باعث بروز مشکلاتی مانند سرخشکیدگی، سوختگی جوانه‌ها و کاهش رشد درختان شود. بنابراین، رعایت میزان مصرف، زمان صحیح محلول‌پاشی و انتخاب روغن ولک باکیفیت، برای دستیابی به بهترین نتایج ضروری است.