تفاوت شانکر باکتریایی و قارچی و راههای تشخیص و درمان
مشاهده ترک خوردگی پوست تنه، ترشح صمغ و خشکیدگی ناگهانی شاخه‌ها، از نگران کننده‌ترین علائمی است که هر باغداری می‌تواند با آن روبرو شود. این نشانه‌ها اغلب به یک بیماری جدی به نام شانکر اشاره دارند. بسیاری از باغداران با این پرسش مواجه می‌شوند: «علت ترک خوردن و ترشح صمغ از تنه و شاخه‌های درختانم چیست و چگونه آن را درمان کنم؟
پاسخ به این سوال نیازمند تشخیص دقیق است، زیرا شانکرها می‌توانند توسط عوامل مختلفی از جمله باکتریها و قارچها ایجاد شوند و روش مدیریت آنها نیز متفاوت است. این راهنمای جامع به شما کمک می‌کند تا تفاوت بین شانکر باکتریایی و قارچی را تشخیص دهید و با مؤثرترین روشهای پیشگیری و درمان، سلامت و سرمایه باغ خود را حفظ کنید.
شانکر چیست و چرا سلامت باغ شما را تهدید می‌کند؟
شانکر به طور کلی به زخمهای عفونی و مرده‌ای گفته می‌شود که روی تنه، طوقه و شاخه‌های درختان ایجاد می‌شود. این بیماری با تخریب بافت آوندی، مسیر حرکت آب و مواد غذایی را مختل کرده و می‌تواند منجر به ضعف عمومی، خشکیدگی شاخه‌ها و در موارد شدید، مرگ کامل درخت شود.
دروازه‌های ورود بیماری چگونه زخمها راه را برای شانکر باز می‌کنند؟
عوامل بیماری‌زای شانکر، چه قارچی و چه باکتریایی، به تنهایی قادر به نفوذ از پوست سالم درخت نیستند. آنها همیشه از طریق یک زخم یا منفذ وارد گیاه می‌شوند. مهمترین دروازه‌های ورود عبارتند از:
- زخم های ناشی از هرس: محل برش شاخه‌ها، یک زخم باز و مستعد برای ورود آلودگی است.
- آسیب های ناشی از سرمازدگی :ترک های ایجاد شده بر روی تنه در اثر یخبندان زمستانه، محل مناسبی برای نفوذ عوامل بیماری‌زا هستند.
- آسیب های مکانیکی: زخمهای ایجاد شده توسط ادوات کشاورزی، حیوانات جونده یا حتی شکستگی شاخه‌ها در اثر باد و طوفان.
تشخیص تفاوت‌های شانکر باکتریایی و شانکر قارچی
اگرچه علائم کلی شانکرها مشابه است، اما تفاوت های کلیدی در ظاهر آنها وجود دارد که به تشخیص نوع بیماری کمک می‌کند.
علائم شانکر باکتریایی (مانند شانکر سیتوسپورایی در درختان هسته‌دار)
شانکر باکتریایی، به ویژه در درختان میوه هسته‌دار مانند زردآلو، گیلاس و هلو شایع است. علائم اصلی آن عبارتند از:
- زخم های فرورفته و تیره :نواحی آلوده روی پوست تنه و شاخه‌ها کمی فرورفته و به رنگ قهوه‌ای تیره تا سیاه در می‌آیند.
- ترشح صمغ کهربایی :از محل زخمها، صمغی به رنگ روشن یا کهربایی و اغلب آبکی تراوش می‌کند.
- بوی ترشیدگی :گاهی اوقات بافت آلوده بوی ترشیدگی یا سرکه می‌دهد.
- خشکیدگی ناگهانی: شاخه‌های آلوده به سرعت و به صورت ناگهانی خشک می‌شوند.
علائم شانکر قارچی (مانند گموز یا فیتوفترا)
شانکرهای قارچی نیز طیف وسیعی از درختان را آلوده می‌کنند. بیماری گموز پسته که توسط قارچ فیتوفترا ایجاد می‌شود، یکی از معروف‌ترین انواع شانکر قارچی است.
- لکه‌های آبسوخته و تیره :اولین علائم به صورت لکه‌های تیره و آبسوخته روی پوست، به خصوص در ناحیه طوقه نزدیک به خاک ظاهر می‌شود.
- ترشح صمغ تیره یا سیاه: صمغ خارج شده از شانکرهای قارچی اغلب غلیظ‌تر و به رنگ قهوه‌ای تیره تا سیاه است.
- پوسیدگی بافت :با تراشیدن پوست، بافت زیرین کاملا قهوه‌ای و پوسیده به نظر می‌رسد.
فرق گموز و شانکر چیست؟
این سوال بسیاری از باغداران است. شانکر یک اصطلاح عمومی برای زخمهای عفونی روی بخشهای چوبی گیاه است. گموز (Gummosis) به طور خاص به بیماری گفته می‌شود که علامت اصلی آن ترشح صمغ است و معمولا به شانکرهای ناشی از قارچ فیتوفترا در ناحیه طوقه درختان اطلاق می‌شود. بنابراین، گموز نوعی شانکر قارچی است.
پیشگیری: بهترین راه درمان برای محافظت از سرمایه باغ
در مبارزه با شانکر، پیشگیری همیشه بسیار موثرتر، آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان است. با تمرکز بر جلوگیری از ایجاد زخم و محافظت از آن، می‌توانید تا ۹۰ درصد از بروز این بیماری جلوگیری کنید.
هرس اصولی: بهترین زمان و روش برای کاهش ریسک بیماری
هرس در زمان نامناسب، یکی از دلایل اصلی شیوع شانکر است.
- بهترین زمان هرس :هرس اصلی باید در اواخر زمستان و زمانی که درخت هنوز در خواب است انجام شود. این کار به درخت فرصت می‌دهد تا در بهار و با شروع جریان شیره گیاهی، محل زخم را به سرعت ترمیم کند.
- استفاده از ابزار تمیز: همیشه ابزار هرس خود را قبل و بعد از کار روی هر درخت، با الکل یا محلول وایتکس ضدعفونی کنید تا از انتقال بیماری جلوگیری شود.
محافظت از زخمها: چرا پانسمان محل هرس حیاتی است؟
محل برش پس از هرس، یک زخم باز و مستعد آلودگی است. پوشاندن و پانسمان این زخم ها با یک ماده محافظ، مهمترین اقدام پیشگیرانه در برابر انواع شانکر است.
چسب هرس «مراهم» به رشد
مراهم (چسب هرس)
برای محافظت کامل از زخمهای ناشی از هرس، استفاده از یک محصول تخصصی و استاندارد ضروری است. چسب هرس مراهم از شرکت «به رشد»، یک محافظ قدرتمند است که به طور ویژه برای این منظور طراحی شده است.
چسب باغبانی «مراهم» چیست و چگونه عمل می‌کند؟
مراهم یک چسب باغبانی با فرمولاسیون ویژه و غیرسمی است که پس از استفاده، یک لایه محافظ، ارتجاعی و با دوام روی محل زخم ایجاد می‌کند. این لایه مانند یک بانداژ عمل کرده و از ورود عوامل بیماری‌زای قارچی و باکتریایی و همچنین حشرات چوب‌خوار به بافت حساس درخت جلوگیری می‌کند.
مزایای استفاده از «مراهم»: محافظت کامل در برابر عوامل بیماری‌زا
- حفاظت فیزیکی کامل :این محصول تمام خلل و فرج محل برش را پوشانده و سدی نفوذناپذیر در برابر رطوبت، باران و عوامل بیماری‌زا ایجاد می‌کند.
- ماندگاری بالا :فرمولاسیون ویژه مراهم باعث می‌شود که این چسب در برابر شرایط مختلف جوی مانند سرما، گرما و بارندگی مقاوم بوده و برای مدت طولانی از محل زخم محافظت کند.
- ترکیبات طبیعی و ایمن :این محصول از مواد کاملا طبیعی تولید شده و هیچگونه عوارض سوء یا گیاه‌سوزی برای درخت ندارد و استفاده از آن در تمام فصول امکان‌پذیر است.
درمان قطعی شانکر: یک برنامه دو مرحله‌ای برای نجات درختان آلوده
اگر درختی به شانکر مبتلا شده است، ناامید نشوید. با یک اقدام سریع و صحیح دومرحله‌ای می‌توان درخت را درمان کرد.
مرحله اول: جراحی و حذف بافت آلوده
این مرحله مانند یک عمل جراحی است و باید با دقت انجام شود.
- ابزار :یک چاقوی تیز و محکم آماده کنید.
- تراشیدن :با چاقو، تمام قسمتهای تیره، پوسیده و آلوده پوست را بتراشید. این کار را تا جایی ادامه دهید که به بافت سالم و سبز رنگ زیر پوست برسید. حتما کمی از حاشیه بافت سالم را نیز بتراشید تا از باقی ماندن هرگونه آلودگی جلوگیری شود.
- ضدعفونی ابزار: پس از هر برش، تیغه چاقو را با الکل ضدعفونی کنید تا آلودگی به قسمتهای دیگر منتقل نشود.
مرحله دوم: ضدعفونی و پانسمان زخم با ترکیبات مسی
پس از تراشیدن بافت آلوده، زخم ایجاد شده باید فورا ضدعفونی و پانسمان شود تا از نفوذ مجدد آلودگی جلوگیری گردد. بهترین ماده برای این کار، قارچ‌کش‌های مسی هستند.
معرفی قارچ‌کش تخصصی برای درمان: «بردوماکس» به ماکس
برای ضدعفونی و پانسمان زخم شانکر، محصول بردوماکس از شرکت «به رشد» یک انتخاب ایده‌آل و حرفه‌ای است.
چرا «بردوماکس» بهترین انتخاب برای پانسمان شانکر است؟
بردوماکس یک قارچ‌کش و باکتری‌کش تماسی بر پایه ترکیب معروف و موثر مخلوط بردو است. این محصول به دلیل داشتن یون مس، طیف وسیعی از عوامل بیماری‌زای قارچی و باکتریایی را کنترل می‌کند.
مزایای «بردوماکس»: اثر قارچ‌کشی و باکتری‌کشی با دوام
- اثر دوگانه: بردوماکس هم بر روی قارچها و هم بر روی باکتریها موثر است. این ویژگی آن را به بهترین گزینه برای درمان شانکر تبدیل می‌کند، زیرا حتی اگر در تشخیص دقیق نوع عامل بیماری‌زا شک داشته باشید، این محصول هر دو را پوشش می‌دهد.
- اثر حفاظتی و معالجه کنندگی :این محصول نه تنها عوامل بیماری‌زای باقیمانده را از بین می‌برد، بلکه با ایجاد یک لایه محافظ، از آلودگی مجدد زخم جلوگیری کرده و به ترمیم سریعتر آن کمک می‌کند.
- مناسب برای کشاورزی ارگانیک :مخلوط بردو در گروه سموم ارگانیک دسته‌بندی می‌شود و استفاده از آن در تولید محصول سالم مجاز است.
سوالات متداول
1. بهترین سم برای شانکر باکتریایی چیست؟
مبارزه با شانکر بیشتر مدیریتی و پیشگیرانه است تا شیمیایی. بهترین راهکار، جلوگیری از ایجاد زخم و محافظت از آن با چسب هرس مراهم است. برای درمان، بهترین گزینه تراشیدن بافت آلوده و پانسمان با ترکیبات مسی مانند بردوماکس است. محلول‌پاشی ترکیبات مسی در پاییز پس از ریزش برگ ها و در بهار قبل از تورم جوانه‌ها نیز نقش پیشگیرانه مهمی دارد.
2. آیا می‌توان شانکر را فقط با تراشیدن درمان کرد؟
خیر. تراشیدن به تنهایی کافی نیست و حتی می‌تواند مضر باشد. زخم باز ایجاد شده پس از تراشیدن، مستعد آلودگی مجدد است. حتما باید پس از تراشیدن، محل زخم با یک قارچ‌کش/باکتری‌کش قوی مانند بردوماکس پانسمان شود.
3. تفاوت شانکر باکتریایی در درختان میوه هسته‌دار (گیلاس، زردآلو) با درختان دیگر چیست؟
درختان هسته‌دار به طور ویژه‌ای به نوعی شانکر باکتریایی ناشی از باکتری Pseudomonas syringae حساس هستند که باعث خشکیدگی سرشاخه‌ها و ترشح شدید صمغ می‌شود. اصول کلی پیشگیری (جلوگیری از زخم و سرمازدگی) و درمان (تراشیدن و پانسمان با ترکیبات مسی) برای این درختان نیز یکسان و بسیار حیاتی است.
4. آیا رنگ محافظ تنه درخت در پیشگیری از شانکر موثر است؟
بله، بسیار موثر است .رنگ محافظ تنه درخت با ایجاد یک پوشش سفید، از آفتاب سوختگی و ترکهای ناشی از اختلاف دمای شب و روز در زمستان جلوگیری می‌کند .از آنجایی که این ترک ها از اصلی‌ترین دروازه‌های ورود عوامل شانکر هستند، رنگ کردن تنه یک اقدام پیشگیرانه هوشمندانه است. بسیاری از این رنگ ها، مانند محصولات «به ماکس»، حاوی ترکیبات قارچ‌کش نیز هستند که حفاظت را دوچندان می‌کنند.
عضویت در خبرنامه بهرشد کویر رفسنجان