سرمازدگی درختان پسته

سرمازدگی

خسارات ناشی از تغییر جوی دمای محیط و اقلیم یک منطقه سرمازدگی گفته می‌شود. این سرما به درختان باغی و زراعی آسیب‌های جدی وارد می‌کند زیرا دمای محیط کمتر از میزان دمای مورد نیاز برای رشد گیاه است.
در صورتی که دمای محیط به صفر یا زیر صفر درجه سانتی گراد برسد گیاهانی که به دمای پایین حساس هستند آسیب می‌بینند. به طور کلی سرما مربوط به چهار فصل می‌باشد اما خسارات ناشی از سرمای بهاره به دلیل گل‌دهی و جوانه‌زنی گیاهان بیشتر است.
سرمازدگی زمانی خطرناک است و باعث آسیب به گیاه می‌شود که دمای بافت¬های موجود در گیاه، از آستانه بحرانی دما کمتر شود و یخ برون سلولی تشکیل شود.
در صورتی که سرمازدگی طوری باشد که دمای محیط به زیر صفر درجه سانتی گراد برسد به آن یخبندان یا یخ زدگی گفته می‌شود.
یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث افزایش خسارات مربوط به سرمازدگی می‌شود میزان دما و مدت زمان سرما می‌باشد. در صورتی که دمای پایین به مدت زمان طولانی وجود داشته باشد میزان خسارت بیشتر می‌شود.
سرمازدگی به دو صورت سبب آسیب به درختان می‌شود:

سرمای انتقالی یا جبهه‌ای

به توده‌ای از هوای سرد که وارد منطقه‌ای با هوای گرم شود سرمای جبهه‌ای گفته می‌شود.
همان طور که از نام سرمای جبهه‌ای مشخص است دارای وسعت زیادی است به همین دلیل کنترل آن‌ها بسیار سخت است. این سرما همراه با کاهش شدید دما (به زیر صفر درجه سانتی گراد)، آسمان ابری و بادهای سرد می‌باشد.
این سرما هنگامی که آسمان ابری است و باد ملایمی می وزد و رطوبت پایین است و از طرفی وارونگی دمایی وجود ندارد اتفاق می افتد.
در این سرمازدگی باد عامل اصلی یخ زدگی درختان می‌باشد و به علت پایین آمدن ناگهانی دمای تمامی سلول‌های بافت گیاه آسیب دیده و بلافاصله سیاه می‌شوند

سرمای تشعشعی یا تابشی

برخلاف سرمای جبهه‌ای مقابله با سرمای تشعشعی راحت‌تر می‌باشد و این پدیده هنگامی رخ می‌دهد که هوا کاملا آرام است و بادی نمی‌وزد و آسمان بدون ابر و نقطه شبنم پایین است.
در سرمای تشعشعی پدیده وارونگی دمایی رخ می‌دهد و گرمای سطح زمین به هدر می‌رود و دمای هوای اطراف سطح خاک کاهش می‌یابد. این پدیده با طلوع آفتاب از بین می‌رود و شب تکرار می‌شود.
این نوع سرمازدگی توسط سازمان هواشناسی اعلام می‌گردد که می‌توان خسارات ناشی از آن را کاهش داد.علائم ظاهری این نوع سرمازدگی به صورت تدریجی و دیرتر اتفاق می‌افتد و با طلوع آفتاب یخ‌های ایجاد شده درون بافت گیاهان آب شده و خسارتی به گیاه وارد نمی‌شود

سرمازدگی در پسته

یکی از مهم‌ترین پدیده‌ای که سبب خسارات جدی به باغات پسته می‌شود پدیده سرمازدگی است. سرمازدگی بیشتر اندام‌های هوایی درخت پسته را مورد هدف قرار می‌دهد و موجب از بین رفتن جوانه‌ها و گل‌های درخت پسته می‌شود که سبب کاهش باردهی و کمیت و کیفیت محصول پسته می‌شود.
درختان پسته به سرمای دیررس بهاره بسیار حساس هستند و این سرما سبب خسارات شدیدی به باغات پسته می‌شوند. میزان سرمازدگی در ارقام کله قوچی و اوحدی پسته به علت رویش سریع بسیار زیاد و در ارقام دیرگل اكبری کمتر است.
سرمای شدید بهاره سبب یخ زدگی شیره درون آوندهای درختان شده که این امر باعث کاهش یا عدم رسیدن مواد غذایی به بافت‌های گیاه شده و در نهایت سبب از بین رفتن درخت می‌شود.
ریشه‌های درخت پسته به دلیل وجود خاک در اطراف خود از سرمازدگی مصون هستند. همچنین در اوایل فصل بهار و فروردین ماه میزان سرمازدگی شاخه‌های پایینی بسیار بیشتر از شاخه‌های بالایی است زیرا تهویه هوا در قسمت بالایی درخت بیشتر است و از طرفی هوای سرد به علت سنگینی در قسمت‌های پایین درختان وجود دارد.
بر اساس تحقیقات صورت گرفته، تحمل دمایی اندام‌های هوایی درخت پسته در هر یک از مراحل رشد خود متفاوت است. به عنوان مثال دمای بحرانی جوانه باز شده 2- درجه سانتی گراد، جوانه باز نشده 4- درجه سانتی گراد، گل‌های باز شده 2+ درجه سانتی گراد و میوه‌ها 2- درجه سانتی گراد می‌باشد.
این دماها نشانگر میزان حساسیت و مقاومت درخت در هر یک از مراحل رشد خود است که با توجه به دماهای ذکر شده جوانه‌های باز نشده با دمای 4- درجه سانتی گراد مقاوم‌ترین و گل‌های باز شده با دمای 2+ درجه سانتی گراد حساس‌ترین اندام در مقابل کاهش دما می‌باشد

علایم سرمازدگی درختان پسته

از علایم سرمازدگی در باغ‌های پسته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• خشک و سیاه شدن برگ‌ها و شاخه‌ها و خوشه‌ها
• پارگی برگ‌ها
• آسیب و ریزش جوانه‌های رویشی و زایشی
• کاهش تعداد دانه‌ها در خوشه‌ها
• قهوه ای شدن گلبرگ شکوفه‌ها
• از بین رفتن کیسه جنینی
• عقیم شدن گرده‌ها
• آسیب به سرشاخه‌ها
• قهوه‌ای شدن جوانه‌های میوه
• سوختگی و تغییر رنگ برگ‌ها
• چروكیدگی و پیچیدگی برگ‌ها
• سیاه شدن و مرگ بافت‌های سلولی و تخمدان گل

فاکتورهای موثر در میزان خسارت سرمازدگی

1. نوع خاك
2. سن درخت
3. رطوبت نسبی
4. سرعت وزش باد
5. میزان شیب ‌زمین
6. انتخاب رقم مناسب
7. شدت و مدت زمان سرما
8. آفات و بیماری‌های درخت
9. ظرفیت نگهداری آب در خاك
10. میزان پوشش ابر در آسمان
11. انتخاب محل مناسب برای احداث باغ

راه‌های کاهش و روش‌های مقابله با سرمازدگی در باغات

کودهای پتاسیمی

استفاده از کودهای پتاسیمی بسیار اثر گذار هستند. این کودها باعث بالا بردن تحمل سرمایی درختان، افزایش غلظت شیره سلولی و کاهش نقطه انجماد سلول‌های گیاهان می‌شود.

کودهای آمینواسیدی

استفاده از کودهای آمینواسیدی قبل از بروز سرما سبب مقاومت درختان در مقابل سرما می‌شود. این کودها با تنظیم فشار اسمزی سلول‌های گیاهی سبب کاهش تنش‌های سلول‌ها می‌شود

عملیات هرس

انجام هرس به موقع و مناسب بسیار مهم است. در صورتی که هرس قبل از بروز سرما انجام گیرد سبب افزایش حساسیت درخت به سرما می‌شود. به همین دلیل بهتر است هرس بعد از فصل سرما صورت گیرد.

عملیات خاک‌ورزی

در صورتی که عملیات خاک‌ورزی از قبیل شخم قبل از سرما صورت گیرد سبب ایجاد خلل و فرج و فضای خالی درون خاک می‌شود که در نهایت باعث کاهش میزان ذخیره گرمایی در خاک می‌شود.
همچنین از بیل زدن و کندن پای درختان در فصل بهار اجتناب شود. بنابراین توصیه می‌شود که عملیات خاک‌ورزی بعد از فصل سرما و یخبندان انجام گیرد. در صورتی که مجبور به انجام عملیات خاک‌ورزی شدید باید حتما خاک فشرده شود و آبیاری انجام گیرد.

حذف علف‌های هرز

در صورتی که علف‌های هرز و گیاهان پوششی از کف باغ جمع آوری شود سبب افزایش میزان جذب نور آفتاب و ذخیره گرمایی توسط خاک شود.
استفاده از پلاستیک‌های شفاف
پلاستیک‌های شفاف سبب گرم نگه داشتن خاک می‌شود. توجه داشته باشید که قبل از استفاده از پلاستیک‌ها زمین را مرطوب کنید زیرا باعث افزایش کارایی پلاستیک می‌شود.
بخاری‌های باغی و ماشین‌های مولد باد
استفاده از بخاری‌های باغی و ماشین‌های مولد باد بسیار پر هزینه هستند و انرژی زیادی مصرف می‌کنند که امیدواریم بخاری‌های با کارایی بهتر و قیمت مناسب‌تر ساخته و فراهم شود و در اختیار عموم کشاورزان قرار بگیرد.

سیستم چاهک معكوس

در این روش هوای سرد تجمع یافته در سطح باغ به سمت بالا هدایت و سپس هوای گرم را جایگزین می‌شود. این روش انرژی کمتری نسبت به روش‌های دیگر مصرف می‌کند و همچنین عاری از آلودگی محیطی می‌باشد.

ماشین‌های مولد ‌مه

یکی از روش‌های حفاظت گیاه در برابر سرما استفاده از ماشین‌های مولد مه است. این ماشین‌ها با تولید مه مصنوعی که قابلیت تنظیم ضخامت مه را دارند و مصرف آب و انرژی در آن‌ها کم است سبب کاهش از دست رفتن گرما از خاک به جو می‌شوند.
ایجاد مه از هدر رفت گرما جلوگیری کرده و سدی محکم در برابر گرما بوجود می‌آورد. این روش سبب فشردگی خاک نمی‌شود زیرا آب به صورت مستقیم وارد خاک نمی‌شود و به علت افزایش رطوبت هوا تغییرات دمایی کمتر اتفاق می‌افتد.

سوزاندن بقایای پسته

سوزاندن دور ریز، بقایای پسته، پوست پسته،پوست بادام، پوست گردو، پسته‌های پوک و شاخه، کاه و کلش، سبوس برنج، سبوس گندم، کود حیوانی، برگ‌های اضافی در یک کیسه با گونی‌های آغشته به آب و گازوییل باعث افزایش دما می‌شود.
این روش خیلی بهتر از سوزاندن لاستیک می‌باشد چرا که گرمای حاصل از سوزاندن لاستیک مستقیم بالا رفته و در کف باغ نمی‌ماند و برای کاهش خسارت سرما ارتفاع پایین مهم هست. اما استفاده از بقایای گیاهی و یا کودحیوانی آغشته به آب و گازوئیل باعث ایجاد دود سنگین و گرم در کف باغ می‌شود.

انتخاب ارقام پسته دیررس

انتخاب نوع رقم با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه زیر کشت بسیار حائز اهمیت است. در صورتی که احتمال سرمازدگی وجود دارد باید از ارقام دیررس استفاده شود.

 

پیشگیری از سرمازدگی درختان پسته

1- مدیریت صحیح باغ
از آنجایی گرمای سطح خاک تاثیر بسزایی در محافظت از سرمازدگی دارد. زمین های شخم خرده سریع تر سرد می شوند به طوری که علف های سطح خاک، نوعی هدایت کننده گرما خاک به هوا می باشند.
در این حالت با توجه به مدیریت کف باغ میزان خسارت متغیر است.
در بازدیدها، جاهایی که زمین تیلر شده 100 درصد سرمازدگی مشاهده می شود در حالی که در باغ های مجاور که زمین تیلر نشده بود اثری از سرمازدگی وجود نداشت.
غالب سرماهایی که در باغ داریم از نوع تشعشعی هستند که با تدابیری می توان این خسارات را کمتر کرد.
در طول روز با تابیدن خورشید زمین گرم می شود و این گرما در خاک ذخیره شده و در طول شب از زمین ساطع می شود.
روزهایی که هوا ابری است دمای خاک بالا نمی رود و در شب گرمایی که از زمین بیرون می رود به اندازه ای نیست که بتواند محیط درخت را گرم نگه دارد و دمای سطح خاک به زیر صفر می رسد، در این شب ها احتمال سرمازدگی وجود دارد.
معمولا دماهای پایین نیم تا یک ساعت قبل از طلوع خورشید اتفاق می افتد.
بهترین است باغدار یک دماسنج به همراه داشته باشد و وقتی دما به مثبت 4 رسید در آنجا تمهیدات مقابله با سرمازدگی را انجام دهد.

2- گرم کردن باغ
اگر احتمال سرمازدگی وجود دارد بهتر است محیط باغ را تا حدی گرم نگه داشت.
بعضی افراد اقدام به آتش زدن لاستیک می کنند که اصلا قابل توصیه نیست؛ چون سقف وارونگی دما را تغییر می دهد و حرارت به طور مستقیم بالا می رود و تاثیر زیادی در افزایش دمای باغ ندارد.
توصیه کاربردی برای گرم کردن باغ این است که نخاله های پسته را در خیابان های وسط باغ به صورت کپه ای با فاصله 5 متر گذاشته و بهتر است در هر هکتار حدود 40 کوپه وجود داشته باشد.
هر کوپه به اندازه یک گونی کود شیمیایی در حدود 20 کیلو گرم است.
معمولا از نخاله های پسته و پوست استخوانی آن استفاده می شود .
بر روی هر کوپه 4 تا 5 لیتر گازوئیل و آب مخلوط کرده و آتش می زنند.
مخلوط کردن آب با گازوئیل به این علت است که مواد سریع نسوزند و همچنین دود غلیظ و سنگینی ایجاد شود که در روی زمین و در نزدیک درختان بماند و گرما را نگه بدارید و اجازه ندهد گرما به سمت بالا حرکت کند و سرما به پایین نفوذ کند.
در جدول زیر، میزان تحمل اجزاء مختلف درخت به دمای را نشان می دهد، آنچه حائز اهمیت است این که شما باید قبل از رسیدن به این دماها اقدامات لازم را انجام دهید.

3- استفاده از مولد های باد
در بعضی از باغ ها در ارتفاع 10 تا 12 متری از سطح زمین ماشین تولید باد قرار داده اند که هوای گرم بالا را با هوای سرد کف باغ مخلوط کرده و تا حدی می تواند از سرمازدگی جلوگیری کند.
البته دستگاه مولد رطوبت و باد هم ساخته شده که دمای محیط را بالا نگه داشته و خوب جواب داده است.

4- آبیاری در هنگام سرمازدگی
آبیاری در زمان سرمازدگی یکی دیگر از راههای مقابله است. اما بهتر است باغ به صورت دو پشته در میان آبیاری شود تا حجم زیادی آب در زمین باقی بماند.
ولی اگر آبیاری انجام شود و شب بعد دما افت کند و وارونگی دما اتفاق افتد شدت سرمازدگی را افزایش خواهد داد، چون زمین بیش از حد سرد می شود.

5- انتخاب ارقام پسته دیررس
در مناطقی که احتمال سرمازدگی وجود دارد و تقریبا هر سال با سرمای بهاره رو برو هستند بهتر است از ارقام دیررس جهت کشت استفاده شود
با توجه به اینکه نیاز سرمایی ارقام مختلف متفاوت است
رقم کله قوچی را بین 500 تا 600 ساعت
احمد آقایی 600 ساعت
فندقی 800 ساعت
اکبری1000 ساعت چروک 1200 ساعت تخمین می رنند البته هر چه درخت جوان تر باشد قطعا نیاز سرمایی اش کمتر است.

6- استفاده از ترکیبات شیمیایی
استفاده از کود پتاس باعث بالا بردن تحمل درخت در برابر سرما می شد و می تواند تا حدی از خسارت سرمازدگی جلوگیری گرند. محلول پاشی کود آمینو اسید هم می تواند موثر باشد.

7- استفاده از بادشکن ها در اطراف باغ
اگر یادتان باشد در اطراف اکثر باغهای قدیمی دیوارهای خشتی بود، این دیوارها تا حدی قابل توجه ای از سرمازدگی و بادزدگی جلوگیری می گردند.
کاشت درختان بادشکن همچون درختان افرا، گنجشک و … در مسیر سرما می تواند تا حدی از سرمازدگی درختان محافظت کند.

8- گرم کردن باغ توسط بخاری های باغی
شاید بخاری های باغی پیشرفته پایانی باشد بر سرمازدگی درختان برای همیشه، این بخاری ها که به صورت شبکه ای و در ریز درختان قرار می گیرند و هر دستگاه می تواند 13 هزار متر مکعب هوای 250 درجه را تولید و به شبکه ای گسترده شده در زیر درختان برساند.

سرمازدگی در درخت پسته به چه پارامترهایی بستگی دارد؟

از مهمترین پارامترهای مدت زمان و میزان دما است. با افزایش مدت زمان در دماهای پایین مقدار خسارت افزایش می یابد. اما امکان دارد دماهای پایین با مدت زمان زیاد هم وجود داشته باشد که باعث خسارت سرمازدگی چشمگیری نشود. در این حالت با توجه به مدیریت کف باغ میزان خسارت متغیر است.
مشاهده شده در جاهایی که زمین تیلر شده 100 درصد سرمازدگی مشاهده شده در حالی که در باغ های مجاور که زمین تیلر نشده بود اثری از سرمازدگی وجود نداشت. همچنین در باغات که پوشش علف داشتند سرمازدگی بیشتر از باغات مجاور بود.
غالب سرماهایی که در باغ داریم از نوع تشعشعی هستند که با تدابیری می توان این خسارت را کمتر کرد.
در طول روز با تابیدن خورشید زمین گرم می شود و این گرما در خاک ذخیره شده و در طول شب از زمین ساطع می شود.
روزهایی که هوا ابری است دمای خاک بالا نمی رود و در شب گرمایی که از زمین بیرون می رود به اندازه ای نیست که بتواند محیط گیاه را گرم نگه دارد و دمای سطح خاک به زیر صفر می رسد، در این شب ها احتمال سرمازدگی وجود دارد.
معمولا دماهای پایین نیم تا یک ساعت قبل از طلوع خورشید اتفاق می افتد. بهتر است باغدار یک دما سنج به همراه داشته باشد و وقتی دما به مثبت 4 رسید در آنجا تمهیدات مقابله با سرمازدگی را انجام دهد

وارونگی دما به چه معناست؟

در حالت عادی با ارتفاع گرفتن از سطح زمین دما کاهش می یابد؛ ولی در زمان سرمازدگی این قضیه برعکس است؛ در حالی که کف باغ سرد است، با افزایش ارتفاع هوا گرمتر می شود. به طور مثال در ارتفاع 15 متری دما 10 تا 15 درجه ولی در ارتفاع های پایین تر دما کمتر است. به این بحث وارونگی دما یا اینورژن حرارتی می گویند.

برچه اساسی درصد سرمازدگی را می سنجند؟

بیشتر با مشاهده و براساس تجربه است.

آیا آبیاری در شدت سرمازدگی اثر گذار است؟

بله، اما بهتر است باغ به صورت دو پشته در میان آبیاری شود تا حجم زیادی آب در زمین باقی بماند. ولی اگر آبیاری انجام شود و شب بعد دما افت کند و وارونگی دما اتفاق افتد شدت سرمازدگی را افزایش خواهد داد چون زمین لبش از حد سرد می شود.

آیا از نظر علمی رابطه ای بین تغذیه و سرمازدگی وجود دارد؟

در دنیا موادی به نام آنتی استرس بر روی گیاه استفاده می شود ولی بر روی درخت پسته اثری نداشته. اگر میزان عناصر مثل پتاسیم و کلسیم در درخت بالا باشد و درخت ضعف عناصر ماکرو و میکرو نداشته باشد، تحملش در مقابل سرمازدگی افزایش می یابد.

---

گرداورنده: سیما افراشته
عکس: امین السجاد جمعه یزدیان