انتخاب بهترین پایه پسته

اولین و مهمترین تصمیم در احداث یک باغ پسته انتخاب پایه مناسب است . طول عمر بالای درختان پسته توام با عملکرد اقتصادی باغ های پسته بر اهمیت این موضوع افزوده است . پایه به عنوان ریشه و بخشی از ساقه جهت استقرار پیوندک و تشکیل تاج گیاه نقش موثری را در کنترل رشد و اندازه درخت، ارتقاء تولید محصول و زودرسی ، جذب عناصر غذایی از خاک، تحمل به تنش های زیستی و غیر زیستی و انطباق با شرایط مختلف آب خاک و اقلیم دارد . پایه های مورد استفاده در باغ های پسته کشور از نوع بذری بوده و بیشتر از ۳ گونه پسته اهلی، چاتلانقوش و بنه به عنوان پایه پسته استفاده می شود . در بیش از ۹۵ درصد باغ های موجود از پایه ی گونه اهلی پسته استفاده شده است . این گونه در مناطق مختلف ایران دارای تنوع ژنتیکی و فنوتیپی بسیار زیادی است رشد اولیه آن زیاد و با پیوندک های ارقام مختلف ، به خوبی سازگاری دارد ولی به نماتد مولد غده ، ریشه گموز و ورتیسیلیوم حساس است . پایه بنه به عنوان یکی از پایه های مقاوم به نماتد مولد غده ریشه پسته و چاتلانفوش به عنوان پایه ای مقاوم به خشکی و کم آبی شناخته شده است با توجه به آن که عمده ی باغ های پسته ی کشور در مناطق خشک ، نیمه خشک و کویری که دارای آب و خاک شور می باشند واقع شده اند ، بنابراین کم آبی و کیفیت پایین آب آبیاری باعث کاهش میزان محصول شده است . از سوی دیگر گموز و نماتد از مهمترین بیماری های پسته در ایران بوده و خسارت های زیادی را در مناطق آلوده ایجاد می کنند . یکی از مهمترین راه کارها برای مقابله با این مشکلات توجه به انتخاب پایه ی متحمل است . بدون شک استفاده از پایه های مناسب تولید پسته در کشور را ارتقاء داده و سبب افزایش ارزش اقتصادی آن در واحد سطح خواهد شد ، استفاده از پایه های مقاوم از طریق واکاری در باغ های موجود علاوه بر افزایش تولید سبب خواهد شد مناطق بیشتری به زیر کشت پسته بروند ، با توجه به امکان استفاده از گونه های مختلف جنس پسته به عنوان پایه ، لازم است علاوه بر انتخاب پایه های متحمل اثرات متقابل پایه پیوند به منظور دستیابی به عملکرد مطلوب مورد توجه و ارزیابی قرار گیرد.

مقاومت پایه های پسته به تنش شوری

نتایج تحقیقات نشان داده که پایه قزوینی به شوری حساس تر و پایه سرخس مقاوم ترین پایه به تنش شوری می باشد . بنابراین به نظر می رسد در شرایط تنش شوری زیاد آب و خاک بهتـر اسـت از پایـه سـرخس و بادامـي زرند استفاده شود . لازم به ذکر است میزان شوری آب تا میزان ۱۸ دسی زیمنس بر متر باعث از بین رفتن این نهال ها شده است . پایه های پسته به خشکی در مقایسه با شوری مقاوم تر می باشند شوری به طور معنی داری باعث کاهش درصد و سرعت جوانه زنی پایه های پسته می شود و در بین پایه ها ، پایه بنه کمترین درصد و سرعت جوانه زنی را داشته است.

مقاومت پایه ها به تنش کم آبی

طبق تحقیقات صورت گرفته پایه چاتلانقوش مقاومترین پایه به شرایط تنش کم آبی و خشکی می باشد ، به طوری که در بررسی که به منظور اندازه گیری رشد شاخه و تاج درخت انجام شده بود ، خصوصیات رشد روی پایه اهلی بهتر بود.  در ترکیه که اراضی پسته کاری به روش دیم اداره می شوند ، با توجه به رشد و عملکرد درخت و بعضی خصوصیات دیگر پایه  چاتلانقوش به عنوان پایه مناسب در شرایط کم آبی توصیه شده است.

اثرات پایه و پیوندک در پسته

 نتایج بررسی ها بر روی پایه های پسته نشان داده که بیشترین عملکرد در پایه بادامی و کمترین عملکرد در پایه بنه بوده است . طبق بررسی های موسسه تحقیقات پسته کشور ترکیب پایه بادامـی و پیوندک احمد آقایی ، بالاترین عملکرد و ترکیب پیوندی کله قوچی با پایه بادامی ، پایین ترین عملکرد را داشته است . نکته قابل توجه اینجاست که رقـم احمـد آقایی کمترین میزان پسته دهان بسته را روی پایه های مختلف دارد و همچنین در تحقیقی دیگـر رقـم احمـد آقایی کمترین میزان درصـد پوکی را در ترکیب با پایه های آزمایشی داشت. پایه بادامـی بیشترین رشد را از نظر افزایش قطـر تنـه و ارتفاع درخت و پایه سرخس کمترین اثر را دارد و بنه در حد متوسط قرار دارد ، پایه تربنتوس دارای پوست ضخیم برای پیوند در سال دوم بوده و مقاوم ترین پایه پسته به سرما می باشد . پسته های زود خندان مهمترین علت آلودگی محصـول پسـتـه بـه عامـل قارچي افلاتوکسین در بـاغ بشمار می روند و یکی از عوامل موثر در زودخندانی و شکاف خـوردن پوسته پسته ، اثر پایه های مختلف است بررسی درصد زودخندانی کل در پایه های مختلف نشان دادکه پایه بنه و اتلانتیکا دارای بیشترین زودخندانی ( ۳۱ درصد ) و پایه سرخس دارای مقدار کمتر زود خندانی ( ۹ درصد ) و پایه پسته اهلی دارای کمترین میزان زودخندانی ) ۶ درصد ) بوده است که پایه اخیر کمترین میزان ابتلا به آفلاتوکسین را منجر می شود . در سالهای اخیر پایه هایی به نام UCBI.PGI و  PGII معرفی شده اند که این ۳ پایه از دورگ گیری بین گونه آتلانتیکا و اینتگریمـا بدست آمده اند . برای مثال بکارگیری پایه UCBI در کنار صفات مثبت زيـاد ایـن پایه مانند : پر رشـدی مقاومت به پژمردگی ورتسيليومي بالاترین میزان محصول تجمعی در سال های اول و مقاومت نسبتا مطلوب به شوری را دارد ولی بحث مقاومت به سرما و برآورد تحمل به سرما در این پایه باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد. طبق تحقیقات اخیر صورت گرفته در مورد تحمل به سرما در پایه UCBIکه به مدت 11شب این پایه تحت سرمای 11- الی15-  قرار گرفته بود هیچ گونه تلفاتی نداشت در صورتی که پایه PGIتا41درصد تلفاتی داشته است.

رقم پسته بادامی زرند

 از مهمترین پایه های پسته در ایران می باشد این رقم بادامی شکل و ریز بوده که منشا آن از باغات قدیمی شهرستان زرند کرمان می باشد . این رقم دارای مقاومت بیشتری نسبت به قارچ های فیتوفترا می باشد و ریشه ها کمتر مورد حمله قرار می گیرند . دانهال ارقام بادامی به مسمومیت بر حساسیت دارند ، در شرایط کمبود آب ، استفاده از پایه های بادامی زرند و سرخس توصیه می شود . با توجه به خصوصیات مذکور این رقم بهترین و متداول ترین رقم برای تولید نهال به عنوان پایه برای ارقام تجاری پسته می باشد.

رقم پسته خنجری دامغان

 این رقم یکی از ارقام تجاری پسته شهرستان دامغان می باشد . میوه های این رقم بادامی شکل می باشد . از بذر این رقم برای تولید نهال استفاده می شود و در دامغان میوه آن بیشتر به منظور تازه خوری و در بازارهای داخلی مصرف می شود.

رقم پسته قزوینی

استفاده از پایه های قزوینی و بادامی برای مناطق با خاکهای شور توصیه می شود ، زیرا مقاومت آنها در این شرایط بیشتر از پایه سرخس و بنه می باشد . با توجه به خصوصیات متناسب این رقم ، امروزه جهت تولید نهال به عنوان پایه ارقام تجاری از بذور این رقم استفاده می شود. این رقم زودرس در مقایسه با ارقام دیررس دارای ترک خوردگی پوست سبز کمتری است.

رقم پسته بادامی نیش کلاغی

این رقم یکی از از ارقامی است که دارای کمترین میزان ترک خوردگی پوست سبز می باشد.

گونه Vera

 پسته های اصلی درشت و خندان متعلق به این گونه هستند. درختان این گونه قادرند سرمای تا منهای ۲۰ درجه را در زمستان و تا ۴۵ درجه را در تابستان تحمل می کنند و مقاومت زیادی در مقابل کم آبی و شوری آب و خاک دارد .

گونه تربنتوس

 درختی است خزان کننده با برگ های تخم مرغی شکل و سطحی براق. میوه تربنتوس به اندازه بنه و به رنگ قرمز و دارای روغن زیاد و خوراکی می باشد . درختی کوچک به طول ۲-۵ متر می باشد . مقاوم به نماتد ، گموز و شوری خاک ولی حساس به ورتیسیلیوم می باشد .

اینتگریما

گونه اینتگریما که برخی از گیاه شناسان آن را زیر گونه Pistacia.chinensis  می دانند گونه ای پر رشد ، سازگار با پیوندک ها و مقاوم به ورتیسیلیوم می باشد . نام تجاری این پایه در آمریکا PGI میباشد . اصل آن از کوه های هیمالیا است . چوب آن ارزش صنعتی داشته و برگ های آن معطر است . سازگاری این گونه با واریته پسته کرمان که در کالیفرنیا استفاده می شود ، خوب بود و در چند سال اخیر هزاران اصله از آن جانشین آتلانتیکا و تربینتوس گردیده است.

پسته اهلی

از پر کاربرد ترین پایه های پسته ایران می باشد که به یقین بیشترین درصد پایه موجود در باغات ایران را شامل می شود . حساس به بیماری گموز ، حساس به خشکی و شوری ، جوانه زنی آسان ، رشد اولیه خوب سازگاری کامل با پیوندک دارد.

آتلانتیکا

 این گونه بومی مناطق حوزه میدترانه ، شمال آفریقا ، فلسطین و لبنان است. رشد آتلانتیکا نسبت به بنه زیادتر است. برگ آن از بنه ظریف تر است ولی دارای قوه نامیه بالایی است و در پیوند زدن دچار مشکل می شود. تاکنون در بیشتر مناطق آمریکا و استرالیا به عنوان پایه مورد استفاده قرار می گیرد.گونه ای است به نسبت پررشد که گاهی تا ۲۰ متر هم رشد می کند . میوه ریزتر از بنه ، مقاوم به نماتد مولد غده و بیماری گموز، رشد اولیه کم ، پیوند زدن مشکل ، حساس به ورتیسیلیوم می باشد.

کسور یا خینجوک یا چاتلانقوش

کسور یا خینجوک یکی از گونه های وحشی پسته ایران است و همراه با گونه بنه در اکثر نقاط کوهستانی و در دامنه ها وجود دارد. درختانی کوچک به طول ۳ تا ۷ متر هستند. میوه ریزتر و پوست سخت آن نرمتر از بنه است مقاوم به خشکی و شرایط نامناسب خاک ،جوانه زنی بذر بسیار مشکل حساس به نماتد مولد غده ریشه می باشد.

بنه

پایه بنه که برخی از گیاه شناسان آن را زیر گونه آتلانتیکا می دانند دارای ارتفاع ۳ تا ۱۲ متر می باشد و جز استفاده ترین پایه های پسته در ایران می باشد. دارای صمغ معطری به نام سقز است و همچنین طور وحشی در نواحی ترکمنستان ، سواحل مدیترانه ، سوره و فلسطین به صورت جنگل های پراکنده دیده می شود . گلدهی زود تر از پسته اهلی ، میوه ریز و دهن بسته ، مقاوم به نماتد مولد غده ریشه ، مقاوم به خشکی ، جوانه زنی مشکل ، رشد بطئی ، حساس به شوری می باشد.

پایه UCB-1

این رقم جز جدیدترین پایه های پسته در دنیا می باشد . گیاهـی هیبریـدی کـه از تلاقـی دو گونـه پسـته وحشـی آتلانتیکا و اینتیگریما بدست می آید و جوانـه پسـته روی این پایه پیوند زده می شود تا با استفاده از ویژگی های این پایه محصـول بیشتری برداشت شـود . از خصوصیـات پایـه UCBI مقاومـت نسـبی بـه قارچ هـای ورتيسيليوم ، فايتوفتـرا ( نوعی از گمـوز ) و نماتد است . ویژگی دیگرپایه پسته UCBI رشد سریع و زیاد نسبت به پایه هـای بومـی ورا ( بادامــی ، احمدآقایـی و اکبـری ) است . میزان محصول پسته روی پایه UCBI با پسته روی پایه ورا مقایسه نشده است ، ولی در مقایسـه بـا سـایر پایه های پسته متـداول در آمریکا ، اینتیگریما ، آتلانتیکا ، PGI و PGII تا ۴۰ درصد بیشتر گزارش شده است . میـزان شـوری آستانه برای پایه پسته ، UCBI ۸۰۰۰ µs است ( تا شوری ۸۰۰۰ µs افتـی در محصـول پیـدا نمی شـود ) و تـا شـوری 12000 µs محصـول كـم شـده و در شـوری بالای 12000 µs محصـول اقتصـادی تولیـد نمی شـود. طبق تحقیقاتی که سازمان تحقیقات ترویج و آموزش کشاورزی و موسسه ثبت و گواهی بذر و نهال انجـام داده است در مناطقی که آب و خاک شـور است ، رشد پیوندک از وضعیت مناسبی برخوردار نیست . یکی از مواردی که می بایست رعایت شود ، جمع آوری شوری تجمع یافته در اطـراف نهـال در زمین هـای شـور می باشد و چنانچـه جمع آوری نشـود ، در بهار بعد از آبیاری یا بارش باران و برف باعث خشک شدن نهال می گردد. در حال حاضر ، هزاران هکتار از باغات پسته آمریکا روی پایه UCBI پیوند زده شده اند و هنوز پایه بهتری به جای آن معرفی نشده و در حال توسعه اند . در خاک های حاصلخیز کالیفرنیا با آبیاری سالانه ۹۰۰۰ متر مکعب در هکتار و کوددهـی منظـم با مدیریت صحیح سالانه ، به طـور متوسـط ۴ تن پسته از هـر هکتار زمیـن پـسـته برداشـت می کننـد ، درحالی که در ایران در سـال های خوب ، برداشت پسته به ۱۲۰۰ کیلوگرم در هکتار می رسد . بررسی ها نشان می دهـد ، مقاومـت بـه سـرمـا بـرای پایـه خـزان کرده UCBI در آمریکا تا ۱۷ - درجـه سانتی گراد و در ایران تا ۱۹ درجـه سانتی گراد به ثبت رسیده است . سرمای ناگهانی ، شوری زیاد ، دوره های آبیاری طولانی و به طـور كلـى تنش هـای متعـدد و همزمـان ، کلیـه معـادلات را به هـم زده و برداشـت مـورد انتظـار و حیـات گیـاه را تهدید می کنـد . تولیـد بذر پایه UCBI  در انحصـارنحصـار دانشگاه کالیفرنیـا اسـت و به علـت محدودیت در تولیـد بـذر و استفاده از مزایای کشت بافـت به تولیـد نهـال کشت بافتـی روی آورده اند . لازم به ذکر است ، هر عدد بذر UCBI  در آمریکا به قیمت ۱.۵ دلار و نهـال آن ۱۰ دلار به فروش می رسـد . پایه UCBI پس از بررسی های چند ساله که در اقلیم های مختلف ایران از نظـر میـزان رشـد ، مقاومت به بیماری هـا ، رشـد پیوندک و محصول دهـی موفق به دریافت مجـوز تولیـد از موسسه ثبـت و گواهـی بـذر و نهال گردیده است . اخيـراً کاشـت ایـن پایه در کشورهای ترکیه و آسیای میانـه توسـعه یافتـه و سالانه تعـداد زیـادی نهـال وارد می کننـد . در خاتمه ، در مناطقی که به علت کم آبی و شوری از باغات پسته محصـول مـورد نظر برداشـت نمی شـود ، جایگزیـن کـردن پایـه  UCBI به برداشـت بیشـتر محصـول کمک نمی کنـد.

 

• ---

  گرداورنده: مهندس سیما افراشته